Η ΚΑΒΑΛΑ ΚΑΙ  ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1807

Τιμώντας την επέτειο της 28^ης Οκτωβρίου του 1940, αντί για οποιονδήποτε επετειακό λόγο, αφιερώνω στην αγαπημένη μου Καβάλα, την πόλη στην οποία γεννήθηκα και στους κατοίκους της το παρακάτω μικρό μέρος από την ιστορική έρευνα που κάνω σε ξενόγλωσσα αρχεία, αναζητώντας ψήγματα από την ιστορία του τόπου μας:
Στην Επιθεώρηση των Ναπολεοντείων Μελετών του έτους 1918 δημοσιεύθηκε το οδοιπορικό του J. J. TROMELIN, με τίτλο «Itinéraire d'un voyage fait dans la Turquie d'Europe, d'après les ordres de Son Excellence le général en chef Marmont, duc de Raguse» (δηλαδή, «οδοιπορικό ενός ταξιδιού που έγινε στην Ευρωπαϊκή Τουρκία, σύμφωνα με τις διαταγές του Αρχιστράτηγου Marmont, δούκα της Ραγκούζας). Ο Tromelin ήταν Γάλλος στρατιωτικός, ευρισκόμενος στην υπηρεσία του Ναπολέοντα, ο οποίος περιόδευσε σ’ όλη την Ευρωπαϊκή Τουρκία το έτος 1807, καταγράφοντας κυρίως τα στρατιωτικά έργα, τις οχυρές θέσεις, τις στρατιωτικές δυνάμεις και το οδικό δίκτυο των χωρών της βαλκανικής χερσονήσου που ήταν υποταγμένες στο Σουλτάνο. Ο λόγος, εξ άλλου, σύνταξης του οδοιπορικού ήταν η σκέψη που είχε κάνει ο Ναπολέων, να εισβάλλει στη Βαλκανική χερσόνησο και να καταλύσει την οθωμανική κυριαρχία, κάτι, όμως, που τελικά δεν έγινε.
Ιδού το κείμενο που αναφέρεται στην Καβάλα (ήδη ανέβασα το τμήμα εκείνο κειμένου που αφορά το Πράβι, σημερινή Ελευθερούπολη):

«Δυο ώρες από την Πράουστα (ο συγγραφέας εννοεί το Πράβι), αρχίζει κανείς ν’ ανεβαίνει προς τα νοτιοδυτικά, μέσα από μια χαράδρα, από ένα λιθόκτιστο δρόμο πλάτους 12 έως 15 ποδιών (ο συγγραφέας αναφέρεται στις ανηφόρες του Αγίου Σύλλα). Αυτός ο δρόμος συχνά είναι κομμένος από τα νερά. Πρόκειται για το μοναδικό πέρασμα που οδηγεί στη Θράκη, μέσω του στενού περάσματος της Καβάλας (προσοχή: Το όνομα της πόλης είναι γραμμένο με ένα λάμδα!) Αυτός ο δρόμος μπορεί να επιτρέψει κάθε είδους μεταφορά εμπορευμάτων με άμαξες, μετά από μερικές, μικρές επισκευές.

Το έδαφος της χαράδρας είναι πολύ ταλαιπωρημένο και βαθιά χαραγμένο από τα νερά και οι κλίσεις (ανωφέρειες), μολονότι απότομες σε κάποιο σημείο, είναι αρκετά καλά διατηρημένες (διευθετημένες). Μετά από ανάβαση μισής ώρας, κατεβαίνει κανείς, από διαφορετικές, κατάλληλες κατωφέρειες, τον γκρεμό και φθάνει στην Καβάλα σε 3,5 ώρες από την Πράουστα.

Το κάστρο και η πόλη της Καβάλας, με 400 έως 500 οικίες. – Η μικρή πόλη της Καβάλας είναι κτισμένη σε πλεονεκτική θέση, πάνω σ’ έναν υπερυψωμένο βράχο, ο οποίος δεσπόζει από τη μια πλευρά πάνω από τη θάλασσα, ενώ προστατεύει, από την άλλη πλευρά τις στενές κλεισούρες που οδηγούν προς την Θράκη. Η πόλη περιβάλλεται από μια αρχαία, διπλή οχύρωση, στο ψηλότερο σημείο της οποίας βρίσκεται ένας πύργος. Αυτή η οχύρωση, παρ’ όλα αυτά, δεν ελέγχει κάποια υψώματα προς τα ανατολικά. Η πόλη αποτελείται από 400 τουρκικές οικίες, που βρίσκονται μέσα στον οχυρωμένο περίβολό της, ενώ οι Έλληνες κατοικούν έξω από την πόλη, σ’ ένα προάστιο κτισμένο στη βάση των τειχών και είναι ολιγάριθμοι.

Ο πύργος είναι εφοδιασμένος, προς το μέρος της θάλασσας, με μερικά κανόνια. Το νερό φθάνει σ’ αυτόν από ένα υδραγωγείο που κτίστηκε πριν από 100 χρόνια, από έναν Πασά κι έρχεται από απόσταση 120 οργιών, από τα υψώματα που βρίσκονται στα ανατολικά της πόλης, όπου βρίσκεται κι ένας αγωγός (κανάλι) που οδηγεί το νερό, από τα βουνά σ’ αυτό το υδραγωγείο. Έχει δυο σειρές από αψίδες, υψώνεται σε ύψος 100 ποδιών περίπου και είναι κατασκευασμένο εν μέρει με μεγάλους πλίνθους, παρόλο που διασχίζει γρανίτινους βράχους, από τους οποίους είναι σχηματισμένα τα βουνά.

Προς τα βόρεια, τα υψώματα από τα οποία ξεκινάει το νερό, (που διασχίζει τους λόφους, για να φθάσει στην Καβάλα), προστατεύονταν άλλοτε από ένα οχυρωματικό περίβολο, οχυρωμένο με πύργους, των οποίων διακρίνει κανείς τα ερείπια. Αυτοί οι πύργοι σχηματίζουν ένα τόξο κύκλου, από τα βόρεια προς τα νοτιοδυτικά, προκειμένου να καλύψουν τον αγωγό που φέρνει τα νερά στο υδραγωγείο και σχημάτιζαν άλλοτε την αρχαία οδό που οδηγούσε προς την Θράκη κι η οποία ερχόταν να συνδεθεί με την πόλη (δηλ. να εισέλθει στην πόλη) από τα υψώματα που υψώνονται πάνω απ’ αυτήν στα νοτιοανατολικά, πάνω από το υδραγωγείο.

Αυτός ο γκρεμός (βράχος) απέχει περί τις 200 οργιές από την πόλη και ήταν αναγκαίο να τον καταλάβει (κατακτήσει) κάποιος, για να μπορέσει να επιτεθεί (στην πόλη) από αυτή τη θέση ή για της κόψει την παροχή νερού. Αυτός (ο βράχος) ελέγχει επί πλέον και την οδό.

Η Καβάλα δεν διαθέτει παρά έναν όρμο, του οποίου το αγκυροβόλιο είναι καλό. Η πόλη και τα περίχωρά της διοικούνται από έναν άρχοντα (τσορμπατζή), που ονομάζεται Χουσεϊν αγάς κι είναι ο πατέρας του αγά της Πράουστα. Αυτός θα μπορούσε να συγκεντρώσει 2.000 – 3.000 άνδρες από τα πολυάριθμα χωριά των Curd- sallies των περιχώρων οι οποίοι, μαζί με τους Αλβανούς που ασχολούνται με την φρούρηση του πύργου, θα μπορούσαν να υπερασπιστούν αυτό το δύσκολο πέρασμα».