YAYAGAÇ (ΚΑΛΟΔΕΝΔΡΟ): ΕΝΑ ΑΚΟΜΗ, ΑΠΟ ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ, ΟΡΕΙΝΑ ΓΑΝΟΧΩΡΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

YAYAGAÇ (KALODENΤRO): ONE OF THE UNKNOWN, MOUNTAIN GANOCHORA, OF EASTERN THRACE,


Ι) Άλλη μια μικρή αλλά ακμαία, ελληνική κοινότητα των Γανοχώρων της Προποντίδας, (στα οποία αναφέρθηκα στην αμέσως προηγούμενη ανάρτησή μου, για την γειτονική Λιμνίσκη), ήταν το Καλόδενδρο (τουρκ. Γιαγάτς – Yayağaç).

II) ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Προτού αναφερθώ λεπτομερώς στο χωριό αυτό, το μικρότερο των Γανοχώρων, θέλω να σας καταθέσω τις εξής, αλησμόνητες εμπειρίες, που είχα όταν, στο παρελθόν, το επισκέφθηκα δυο φορές:

Η πρώτη αλησμόνητη εμπειρία μου ήταν το έτος 2001, όταν επισκέφθηκα το Καλόδενδρο για πρώτη φορά, Ήταν μαζί μου ο Πασχάλης Βαλσαμίδης, σήμερα καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, που, ως ομογενής από την Κωνσταντινούπολη, γνώριζε άριστα την τουρκική γλώσσα, κυρίως, όμως, τον τρόπο σκέψης των απλών ανθρώπων της υπαίθρου. Ήταν, επίσης, και άλλοι, αγαπητοί φίλοι από την Ελευθερούπολη.

Μόλις φθάσαμε στο χωριό, οι περισσότεροι από τους κατοίκους του ήλθαν για να μας προϋπαντήσουν. Είχαν, απ’ ότι αντιληφθήκαμε, Πομακική καταγωγή και ήταν εγκάρδιοι και πολύ φιλικοί μαζί μας.

Μας έδειξαν το τέμενος του χωριού τους, (τζαμί), που βρισκόταν στην θέση από του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδος, (στον οποίο αναφέρθηκα, στο κεφάλαιο VII), το «ρέμα του Καρανίκα», το «Καρά ντάγ» (Μαύρο όρος), μια βρύση κλπ.

Μας έδειξαν, επίσης, «το σπίτι του παππά», ενός κληρικού, που, όπως μας διαβεβαίωσαν, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που είχαν δει το φάντασμά του! Εμείς, όμως, στο «σπίτι του παππά» και συγκεκριμένα στην εξωτερική σκάλα είδαμε μόνο εντοιχισμένη μια επιγραφή, με το έτος γραφής της: 1825!

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε, όμως, η πληροφορία που μας μετέφερε κάτοικος του χωριού, ότι κάπου έξω από το χωριό υπήρχε ένα κομμάτι μαρμάρου, (μάλλον τμήμα επιτύμβιας στήλης), που ήταν στολισμένο με διάφορα σχήματα κι έγραφε επάνω μια λέξη, την οποία είχε γραμμένη σε πρόχειρο χαρτί ένας κάτοικος, με την ελληνική γραφή της: ΔΙΟΓΕΝΗΣ (!)

Η ύπαρξη αυτής της επιγραφής, (την οποία, φυσικά, δεν ήταν δυνατό να δούμε in situ), καθώς και λίγα αρχαία νομίσματα, που έφεραν και μας έδειξαν κάποιοι κάτοικοι, λέγοντάς μας ότι προέρχονται από την ίδια περιοχή, όπου βρισκόταν η επιτύμβια στήλη, μας έκαναν να πιστέψουμε, βάσιμα, ότι κάπου εκεί κοντά υπήρχε μια αρχαία, ελληνική πόλη.

Μια δεύτερη, εξ ίσου όμορφη εμπειρία, είχα όταν, το έτος 2015, μαζί με τον αγαπητό φίλο και ακούραστο συνοδοιπόρο, στα προσκυνήματά μας στην κοινή πατρίδα μας, την Ανατολική Θράκη, Νίκο Τσουμπάκη, πρόεδρο της Θρακικής Εστίας Καβάλας και τον επίσης αγαπητό φίλο με καταγωγή από τον Γάνο, γιατρό Καρυοφύλλη Μπλάμη, επισκεφθήκαμε το Καλόδενρο. (Από αυτή την επίσκεψη προέρχονται όλες οι φωτογραφίες που αναρτώ – Στην προηγούμενη επίσκεψή μου, το έτος 2001, κρατούσα βιντεοκάμερα).

Οι κάτοικοι του χωριού μας υποδέχθηκαν και πάλι εγκάρδια, (τους βλέπετε στις αναρτώμενες φωτογραφίες), μας έδειξαν και πάλι το μουσουλμανικό τέμενος – πρώην Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος, του οποίου σώζεται μέχρι σήμερα ο γυναικωνίτης και μας έδωσαν την ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι οι πατέρες και παππούδες τους, στην είσοδο του σημερινού τεμένους, είχαν βρει τον τάφο ενός ιερέα. Επίσης, μας είπαν ότι εντός του ναού υπήρχε καταπακτή, που οδηγούσε σε αγίασμα, το οποίο περνούσε κάτω από το ναό.

IΙΙ) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ – ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥ

Το χωριό αυτό βρίσκεται περί τα επτά (7) χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Μυριοφύτου. Είναι κτισμένο σε μία δασώδη τοποθεσία, μεταξύ δύο ρεμάτων, «του Καρκανίκα» και «του Μεγάλου Ρεύματος», τα οποία παρακάτω ενώνονται και σχηματίζουν τον ποταμό Καβάκ-Ντερέ. Δυτικά του χωριού, σε απόσταση 2 1/2 ωρών, υπάρχει το όρος «Κουρού-Ντάγ».

Έχει κλίμα ξηρό και υγιεινό.

Πριν το έτος 1922, ήταν το πιο μικρό χωριό των Γανοχώρων, με 40 οικογένειες Ελλήνων και μονώροφα, λιθό­κτιστα σπίτια, που περιβάλλονταν από μεγάλες αυλές (έκτασης 1-2 στρεμμάτων).

Το χωριό ονομάζεται Γιαγάτς ή Εϊ αγάτς (Καλόδενδρο). Η Ελλη­νική του ονομασία Καλόδενδρο είναι μετάφραση της τουρκικής Για­γάτς και επικράτησε, μετά από πρόταση του μητροπολίτη Μυριοφύτου και Περιστάσεως Σωφρονίου (1917-1924), κατά την περίοδο της ελληνικής κατοχής (1920-1922) της Ανατολικής Θράκης.

IV) Η ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ

Το 1892, στο Καλόδενδρο κατοικούσαν 35 ελληνικές οικογένειες, που ασκούσαν τα επαγγέλματα του ποιμένα, του ανθρακέως (καρβουνιάρη) και του υολοτόμου.

Το 1911, αυτό είχε 235 κατοίκους, (125 άνδρες και 110 γυναίκες - Γενικά Αρχεία Κράτους, Φάκελος Κ 85δ’)

Μια στατιστική της Ιεράς Μητροπόλεως Μυριοφύτου και Περιστάσεως, που συντάχθηκε στις 18-05-1917, ανέφερε ότι το χωριό είχε Χριστιανούς άνδρες: 47 κάτω των 25 ετών και 47 άνω των 25 ετών, (στη στατιστική δεν αναφέρονταν οι γυναίκες).

Το 1920, σε στατιστική του καζά Σάρκιοϊ, είχε 76 άνδρες και 98 γυναίκες.

Τον Οκτώβριο του 1922, λίγο πριν οι κάτοικοι φύγουν για την Ελλάδα, το χωριό είχε 40 οικογένειες.

Το έτος 1926, είχε εποικισθεί ήδη, από 99 Μουσουλμάνους πρόσφυγες, Πομακικής καταγωγής, (συνθήκη Λωζάνης 1922).

V) ΝΕΡΑ - ΒΡΥΣΕΣ

Στο χωριό υπήρχαν πολλές πηγές, (οι λεγόμενοι «τσεσμέδες»), καθώς και τρεις άλλες, οι οποίες βρίσκονταν σε μικρή απόσταση από το χωριό, στις θέσεις «Τζαμί», «Μπουναρτζίκ» και «Ορτά-ντερέ». Ακόμη, σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το χωριό, στη θέση «Άγιος Γεώργιος», υπήρχε πηγή με άφθονο νερό, το οποίο χρησιμοποιούσαν για να ποτίζουν τους κήπους.

VI) Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Η κοινότητα διοικούνταν από το κοινοτικό συμβούλιο, το οποίο αποτελούνταν από έναν τσορμπατζή (μουχτάρη) και τρεις συμβού­λους (αζάδες).

Σ’ έγγραφο της 21-09-1922 των Γ.Α.Κ. (φάκελος Κ.85 γ’), το Γιαγάτς είχε πρόεδρο (Μουχτάρη) τον Θεόδωρο Φέλιο και κοινοτικούς συμβούλους τους Χρυσάφη Χατζηαθανάση, Γιαννάκη Χαρανά, Αντώνιο Νικολάου και Νικόλαο Παναγιωτάκη.

VII) Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Οι παλαιότερες πληροφορίες που έχουμε, για την εκπαίδευση στην κοινότητα, προέρχονται από έκθεση της εκπαιδευτικής επιτροπής, που υποβλήθηκε την 7η Μαΐου του 1872 στον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως 6 (1871-1872), 191), Στην έκθεση αυτή τονιζόταν η έλλειψη σχολικού κτιρίου στην κοινότητα, γι’ αυτό οι μαθητές διδάσκονταν τα γράμματα στο νάρθηκα του Ιερού Ναού της Αγίας Τριάδος.

Είναι αξιοσημείωτο ότι για την εκπαιδευτική κατάσταση στο Γιαγάτς δεν μας παρέχουν πληροφορίες οι γνωστές εκθέσεις της Επετηρίδος Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, του 1873 και του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ραιδεστού, του 1882, ούτε οι εκθέσεις του Ευστρατίου Δράκου, του 1892 και αυτή του 1902. Είναι πολύ πιθανόν, ως εκ τούτου, την περίοδο εκείνη να μην υπήρχε σχολικό κτίριο και οι λίγοι μαθητές της κοινότητας να συνέχισαν να διδάσκονται τα γράμματα στο νάρθηκα του ναού, προφανώς από τον ιερέα. Η κατάσταση βελτιώθηκε κατά το έτος 1905, όπως συνάγεται από την έκθεση του Βιλαετιού Αδριανουπόλεως, που καταρτίσθηκε τη χρονιά εκείνη, σύμφωνα με την οποία, λειτουργούσε στο Γιαγάτς ένα γραμματοδιδασκαλείο, με 30 μαθητές, στους οποίους δίδασκε ένας γραμματοδιδάσκαλος. Η ετήσια δαπάνη για τη λειτουργία του ανερχόταν στο ποσό των 230 φράγκων. Δυο χρόνια αργότερα, η κατάσταση των εκπαιδευτηρίων της κοινότητας χειροτέρευσε και πάλι. Σύμφωνα με την έκθεση του 1907, που δημοσιεύτηκε στην Εκκλησιαστική Αλήθεια Κωνσταντινουπόλεως, υπήρχε στο Γιαγάτς μικρός ναός με έναν ιερέα, ενώ οι 15 μαθητές παρακολουθούσαν μαθήματα στο σχολείο, το οποίο λειτουργούσε στο κελί του ναού.

Οι κάτοικοι της κοινότητας, παρά τα μικρά, οικονομικά μέσα που είχαν, κατόρθωσαν, τελικά, να κτίσουν σχολικό κτίριο. Αυτό συνάγεται από έκθεση της Μητροπόλεως Μυριοφύτου και Περιστάσεως, που συντάχθηκε την 31η Οκτωβρίου του 1911. Την περίοδο αυτή στο Γιαγάτς λειτουργούσε μικτή, τριτάξια σχολή, με 20 μαθητές, 10 μαθήτριες και ένα διδάσκαλο, ο δε ετήσιος προϋπολογισμός ανερχόταν ποσό των 981 γροσίων. Περιγραφή του σχολικού κτιρίου έχουμε στο κτηματολόγιο της κοινότητας Γιαγάτς, που συντάχθηκε την 23η Αυγούστου του 1917. Το σχολείο ήταν ένα μικρό κτίσμα, που είχε εμβαδόν 50 πηχών τετραγωνικών. Δυστυχώς, όμως, το νεοίδρυθέν, σχολικό κτίριο της κοινότητας καταστράφηκε στο σεισμό της 27ης Ιουλίου του 1912.

Οι Βαλκανικοί πόλεμοι και ο Α Παγκόσμιος πόλεμος, που ακολούθησε, ανάγκασαν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν το χωριό τους (1912-1918). Μόλις επέστρεψαν, μία από τις πρώτες τους φροντίδες ήταν η κατασκευή νέου, σχολικού κτιρίου, στη θέση αυτού που καταστράφηκε στο σεισμό το 1912. Το σχολείο στεγαζόταν σε ιδιαίτερο κτίριο, δίπλα στο ναό της αγίας Τριάδος.

Σύμφωνα με έκθεση της (ελληνικής) υποδιοικήσεως Περιστάσεως, που συντάχθηκε την 22 Σεπτεμβρίου του 1922, στο Γιαγάτς λειτουργού­σε μονοτάξια, μικτή σχολή, με 17 μαθητές και 17 μαθήτριες, (σύνολο 34 μαθητές). Για πρώτη φορά αναφέρεται και το όνομα του διδασκάλου· Κοσμάς Λουπιδιώτης.

Η ελληνική διοίκηση, (1920-1922), έκτισε νέο σχολικό κτίριο, του οποίου τα εγκαίνια δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ, λόγω της αναχώρησης του ελληνικού πληθυσμού για την Ελλάδα.

Τέλος, για όσα χρόνια λειτουργούσε το σχολείο, υπήρχε διμελής, εκκλησιαστική επιτροπή, η οποία φρόντιζε και για το ναό του χωριού και για το σχολείο.

VIII) ΝΑΟΙ – ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ - ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ

Ο ναός του χωριού τιμώνταν στο όνομα της Αγίας Τριάδος. Στην κοινότητα του ναού ανήκε μία αξιόλογη περιουσία, με την οποία αντιμετώπιζε τα έξοδά της. Στο κτηματολόγιο της κοινό­τητας, το οποίο συντάχθηκε την 23η Αυγούστου του 1917, κατα­γράφονται ο ναός, τα παρεκκλήσια, τα αγιάσματα και το σχολείο. Στο όνομα του ναού υπήρχαν οι παρακάτω αγροί: «Αγρός 5 με­γάλων σοινίκων εκτάσεων εις θέσιν Τσιρίκ Ταρλά (τσακιλίκια), αφιερωθείς υπό του Π. Αθανασίου. Σύνορα πανταχόθεν δάσος. Το μέρος δεν ήταν καλό, δια τούτο δεν καλλιεργείται». «Αγρός εις τοπο­θεσίαν Παππά βρύση, 8 μεγ. σοινίκων αφιερωθείς ύπό Ασήμη. Σύ­νορα Ν. ρεύμα (μέγα ρεύμα), Β. δάσος, Α αγρός Στυλιανού Κων­σταντίνου, Δ. δάσος, ρεύμα».

Στην κοινότητα, καθήκοντα ιερατικά επιτελούσαν οι εξής γνωστοί ιερείς: από το 1917 έως το 1919 ο π. Πολύχρονης, ενώ το 1918 ο π. Διομήδης.

Από το κτηματολόγιο της κοινότητας, του έτους 1917, πληροφορούμαστε ακόμη ότι σ’ αυτήν υπήρχε κοιμητήριο μήκους 90 πήχεων και πλάτος 10 πήχεων περίπου.

Στο χωριό υπήρχαν τρία αγιάσματα:

α) Του Αγίου Ιωάννου.

β) Της Παχνιώτισσας, που γιόρταζε την 8η Σεπτεμβρίου και βρισκόταν «παρά την βρύση του χωρίου».

γ) Αγίασμα αφιερωμένο στην αγία Παρασκευή. Βρισκόταν έξω από το χωριό και γιόρταζε την 26η Ιουλίου.

Υπήρχαν, επίσης, δύο παρεκκλήσια:

α) Του Αγίου Γεωργίου.

β) Του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Βρισκόταν έξω από το χωριό και γιόρταζε στις 29 Αυγούστου.

Όπως, τέλος, προανέφερα, στο Γιαγάτς υπήρχε διμελής, εκκλησιαστική επιτροπή, η οποία φρόντιζε και για το ναό και για το σχολείο.

IX) ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ – ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Αν και μικρό σε πληθυσμό, το Γιαγάτς - Καλόδενδρο είχε μεγάλες εκτάσεις εύφορης, καλλιεργήσιμης γης και βοσκοτοπιών, με φυσική συνέπεια να έχει πολύ ανεπτυγμένη γεωργία και κτηνοτροφία.

Τα κύρια, γεωργικά προϊόντα του ήταν σιτηρά (σιτάρι, κριθάρι, καλα­μπόκι και σίκαλη) και όσπρια, ιδιαίτερα φακές και ρεβύθια. Καλλιεργούσαν επίσης και λίγα αμπέλια.

Ή κτηνοτροφία περιελάμβανε περί τις 10.000 αιγοπρόβατα, 200 αγε­λάδες και βουβάλια, 60 βόδια για άροση και αρκετά άλογα επιβατικά (μπινέκια), όνους και χοίρους. Μεγάλοι κτηνοτρόφοι ήταν ο Χατζηκυριαζής, μέ 700 γίδια και 50 πρόβατα, Γραμμένος Κεχαγιάς, με 500 γίδια και 200 πρό­βατα, Γιαννάκης Κεχαγιάς, με 400 γίδια και 200 πρόβατα, Αργύρης Έξαρχος, με 400 γίδια και 100 πρόβατα κ.ά.

Τα ποίμνιά τους οι Καλοδενδρινοί τα βοσκούσαν στα γύρω βοσκοτόπια, την «Σιμελιά», το «Τσερέκ ταρλά», το «Αράπ ταρλά», τα «Σκιάρια» (ή Σκλαριά), το «Μέγα Ρέ­μα», τον «Τόλη» κ.ά. Στα βοσκοτόπια αυτά, που ήταν κατάφυτα από δρύες (μεσέδες) και γάβρους, οι κάτοικοι έκαναν ξυλοκάρβουνα, μέχρι 40-50 χιλιάδες οκάδες κάθε χρόνο, που τα πουλούσαν στο Μυριόφυτο, την Περίστασι και την Καλλίπολη.

Μεγάλη, φυσικά, ήταν και η παραγωγή σφαγίων και γαλακτοκομικών προϊόντων. Μόνο το κασέρι, που παρασκεύαζαν οι Καλοδενδρινοί, έφθανε τις 10.000 οκάδες το χρόνο κι αυτό έρχονταν και το αγόραζαν τυρέμποροι, που το πήγαιναν στην Καλλίπολι, τη Ραιδεστό και την Κωνσταντινούπολη για κατανάλωση.

X) ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ, Η ΔΙΠΛΗ ΕΞΟΔΟΣ ΤΟΥΣ, (1914 ΚΑΙ 1922), ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Οι κάτοικοι του Γιαγάτς (Yayağaç), όπως και αυτοί του κοντινού Γενίκιοϊ, ανα­γκάστηκαν, λόγω των βαλκανικών πολέμων και του πρώτου, ευρω­παϊκού πολέμου, να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς.

Ο Μ. Μαραβελάκης και ο Α. Βακαλόπουλος, βέβαια, σε μελέτη τους, αναφέρουν ότι οι κάτοικοι του Γιαγάτς, κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων και του ευρωπαϊκού πολέμου δεν μετακινήθηκαν από το χωριό τους, (Μ. Μαραβελάκη - Α. Βακαλόπουλου, Αι προσφυγικαί εγκαταστά­σεις, 206), ο Πασχάλης Βαλσαμίδης, όμως, βρήκε ένα αχρονολόγητο πρακτικό, (Γενικά Αρχεία του Κράτους, Φακ., Κ 85^ε), το οποίο συνέταξε ένας δημογέροντας και ένας πάρεδρος της κοινότητας Καλοδένδρου και αναφέρει ότι οι κάτοικοι της κοινότητας αναγκάστηκαν το 1914 να εγκαταλείψουν το χωριό. Στο πρακτικό δεν αναφέρεται η πόλη ή το χωριό της Μικράς Ασίας, όπου, προφανώς, θα κατέ­φυγαν οι κάτοικοι του Γιαγάτς, αναφέρει, όμως, τις καταστροφές, που προκλήθηκαν στο Γιαγάτς κατά το διάστημα της απουσίας των κατοίκων (1914-1918). Συγκεκριμένα, τονίζεται στο πρακτικό αυτό ότι από τις 50 οικίες που υπήρχαν στην κοινότητα κατά το 1914, κατα­στράφηκαν οι 20. Από τα 85 στρέμματα αμπέλων, καταστράφηκαν τα 82. Συνολικά, από τα 1.600 καλλιεργήσιμα στρέμματα αγρών που υπήρχαν στην κοινότητα, μπορούσαν να καλλιεργηθούν μόνο τα 100 στρέμματα. Από τα 40 ζεύγη βοών απέμειναν τα 10, ενώ από τα 60 συνολικά άροτρα βρέθηκαν μόνο 10. Όλες αυτές οι ελλείψεις, δυσκόλεψαν πολύ τη ζωή των κατοίκων του Γιαγάτς, μετά το 1918. Οι προσπάθειες που κατέβαλαν, μόλις επέστρεψαν, για την ανοικοδόμηση του χωριού τους, δεν ολοκληρώθηκαν, διότι, με την ανακωχή των Μουδανιών (1922), αναγκάστηκαν, (στα πλαίσια της ανταλλαγής των πληθυσμών), να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα.

Οι Καλοδενδρινοί αναχώρησαν, από την πατρίδα τους για την Ελλάδα, την 1η Οκτω­βρίου του 1922, ημέρα Κυριακή. Πεζοί οι περισσότεροι, ορισμένοι με κάρα και με τα ζώα τους, ακολουθώντας την πορεία: Γιαγάτς – Καντήκιοϊ - Κουρού Ντάγ (όρος) – Κεσσάνη -'Ύψαλα – Φέρρες – Αλεξανδρούπολη - Κομοτηνή. Εδώ 27 οικογένειες εγκαταστάθηκαν στο χωριό Μπουλάτκιοϊ (Ασώματος Ροδόπης). Από το Μπουλάτκιοϊ, το 1925 μετακόμισαν στο Τσιριμπάσκιοϊ (Πρωτάτο Ροδόπης), το οποίο βρίσκεται μεταξύ Κομοτηνής και Σαππών. Οι υπόλοιπες 13 οικογένειες συνέχισαν το ταξίδι τους σιδηροδρομικώς και κατέ­ληξαν στο Άδενδρο Θεσσαλονίκης.

XI) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βαλσαμίδη Πασχάλη, Η Μητρόπολη Μυριοφύτου και Περιστάσεως, από τα τέλη του 19^ου αιώνα έως το 1924, που εκδόθηκε το 1996.

Γεδεών Μανουήλ, «Μνήμη Γανοχώρων», που εκδόθηκε το 1913.

Γερμίδη Άγγελου, «Τα Γανόχωρα της Ανατολικής Θράκης», που εκδόθηκε το 1976.

Δράκου Ευστρατίου, «ΘΡΑΚΙΚΑ, ήτοι διάλεξις περί των εκκλησιαστικών επαρχιών Σηλυβρίας, Γάνου και Χώρας, Μετρών και Αθύρων, Μυριοφύτου και Περιστάσεως, Καλλιπόλεως και Μαδύτου», που εκδόθηκε το 1892.

ΧΙΙ) ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΡΤΩ

1^η έως 11^η : Απόψεις του χωριού, όπως ήταν το έτος 2015.

12^η : Σχολικό κτίριο, (μάλλον αυτό που κατασκεύασε η Ελληνική Διοίκηση Θράκης και δεν πρόλαβε να το εγκαινιάσει).

13^η. Το μουσουλμανικό τέμενος, στην θέση του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδος.

14^η και 15^η. Ο γυναικωνίτης του τεμένους του χωριού, που διατηρείται από τότε που αποτελούσε τον γυναικωνίτη του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδος, (δείτε και τα παμπάλαια, ξύλινα υποστυλώματα).

16^η. Με κατοίκους του χωριού, μέσα στο μουσουλμανικό τέμενος – άλλοτε Ιερό Ναό Αγίας τριάδος.

17^η και 18^η. Με κατοίκους, στο μοναδικό καφενείο του χωριού.

19^η. Το ξεπροβόδισμά μας, από κατοίκους του Καλόδενδρου.