Η ΣΤΕΡΝΑ ΤΩΝ ΓΑΝΟΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
(σήμερα Tepeköy)
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
Προκαταρκτικές παρατηρήσεις:
1. Η παρούσα ανάρτηση στηρίχθηκε κυρίως στα συγγράμματα: α) του Άγγελου Γερμίδη, με τίτλο «ΤΑ ΓΑΝΟΧΩΡΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ» - Θεσσαλονίκη, 1976 και β) του Θόδωρου Λαγόπουλου, με τίτλο «Η ΚΩΜΟΠΟΛΙΣ ΣΤΕΡΝΑ» - έκδοση του 1960).
2. Η πρώτη φωτογραφία, από το προαναφερθέν βιβλίο του κ. Λαγόπουλου, απεικονίζει ολόκληρο το χωριό. Οι αριθμοί παραπέμπουν στις ιδιοκτησίες ή στα δημόσια κτίρια, που παρατίθενται στον μεγάλο, ονομαστικό κατάλογο, τον οποίο περιέλαβε ο συγγραφέας στο σύγγραμμά του και τον οποίο αντιγράφω κι εγώ, στο τέλος αυτής της δημοσίευσής μου.
3. Η δεύτερη φωτογραφία προέρχεται από ανάρτηση Τούρκου φίλου και οι υπόλοιπες προέρχονται από την αξέχαστη εκδρομή – προσκύνημα, που έκανα το έτος 2015, με τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σηλυβρίας κ. Μάξιμο, την μητέρα του και τους αγαπητούς φίλους - Γανοχωρίτες, Νίκο Τσουμπάκη, Τάσο Φουρτούνα και Καρυοφύλλη Μπλάμη.
Η ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ, Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ, Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥ
Η Στέρνα, (σήμερα Tepeköy), ήταν η μεγαλύτερη από τις μεσόγειες κωμοπόλεις των Γανοχώρων, κτισμένη σε απόσταση δύο ωρών χαμηλότερα από την κορυφή «Προφήτης Ηλίας» του ιερού όρους και με απεριόριστη θέα προς την Προποντίδα και την Μικρά Ασία.
Η αρχαιότητα του τόπου, στον οποίο είναι κτισμένη Στέρνα, αποδεικνύεται από τα ίχνη αρχαίου ναού ή βωμού του Απόλλωνα, που υπήρχε στην κορυφή «προφήτης Ηλίας» του ιερού όρους. Εκεί, ήδη κατά το έτος 1865, βρέθηκαν μαρμάρινες πλάκες κι ένα μικρό άγαλμα του θεού, το οποίο είχε μεταφερθεί στην ελληνική σχολή της Ραιδεστού και βρισκόταν εκεί, τουλάχιστον μέχρι την έκδοση, κατ’ έτος 1892, από τον Ευστράτιο Δράκο, του συγγράμματός του με τίτλο «Θρακικά, ήτοι διάλεξις περί των εκκλησιαστικών επαρχιών Σηλυβρίας, Γάνου και Χώρας, Μετρών και Αθύρων, Μυριοφύτου και Περιστάσεως, Καλλιπόλεως και Μαδύτου».
Κατά το έτος 1880, όταν οι κάτοικοι της νοτιοδυτικής συνοικίας της Στέρνας αποφάσισαν ν’ ανεγείρουν τον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, στο μέσον της συνοικίας τους, χρειάστηκαν πέτρες κατάλληλες για την αγία Τράπεζα του ναού κι αποφάσισαν να φέρουν τα μάρμαρα, τα οποία βρίσκονταν στο ναό του Απόλλωνα, στην κορυφή του Προφήτη Ηλία ή Αγηλιά, όπως την αποκαλούσαν. Όπως λοιπόν, επισημαίνει ο κ. Λαγόπουλος, (δείτε βιβλιογραφία), «δυστυχώς, κανείς δεν ευρέθη να τους συμβουλεύση, να μη προβούν εις την κατεδάφισιν του αρχαίου βωμού και αφού τον κατεδάφισαν, τον ανέσκαψαν και πολλά τεμάχια μαρμάρινα μετέφερον εις την κτιζομένην εκκλησίαν, τα οποία, όπως λέγουν, είχον επ' αυτών διαφόρους επιγραφάς. Ο λίθος της αγίας Τραπέζης, τετρά-γωνος, όπως και το επιστύλιον αυτής, ήσαν με πολλάς έπιγραφάς».
Ανάμεσα, λοιπόν, στα μαρμάρινα, αρχιτεκτονικά μέλη του ναού, που μετέφεραν τότε οι κάτοικοι, ήταν, σύμφωνα με τον κ. Λαγόπουλο, κι ένα τμήμα μαρμάρου, που είχε πάνω του γραμμένη την ακόλουθη, ελληνική επιγραφή, την οποία τοποθέτησαν, ως οικοδομικό υλικό, στην κύρια όψη του ανεγερθέντος ναού του Αγίου Γεωργίου (ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΕΠΙΓΡΑΦΗ, ΣΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΟΥ ΑΝΑΡΤΩ):
ΑΠΟΛΛΩΝΙ ΤΟΡΟΝΤΙΝΩι
ΑΥΛΟΥ ΒΕΣΤΑΒΑΚΗΣ •
ΥΠΕΡ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ
ΣΑΛΜΟΥ ΚΑΙ ΓΕΤΑ ΕΥΧΗΝ.
Όταν ο Μανουήλ Γεδεών, ο χρονογράφος του Πατριαρχείου, πριν το έτος 1900, έγραψε περί των μνημείων λατρείας των Γανοχώρων, ο επίσκοπος Μυριοφύτου Γρηγόριος Φωτεινός (Χίος) έγραψε σ’ αυτόν για τη συγκεκριμένη επιγραφή και ο Γεδεών έγραψε στο περιοδικό Εκκλησιαστική Αλήθεια το εξής — τόμος ΑΒ'. αριθ. 3G σελ. 311 — «εκ ταύτης της επιγραφής εικάζεται ότι η Στέρνα εις τους αρχαίους χρόνους εκαλείτο, ίσως, «Τόρωνι γενική Τόροντος και εκ της προθέσεως εις Τόροντα παρεφθάρη άραγε η λέξις εις Στέρνα;».
Η χρονολογία ιδρύσεως της νεώτερης Στέρνας είναι άγνωστη. Κατά μία άποψη, η κωμόπολη ήταν αρχικά κτισμένη σε μια μικρή τοποθεσία, σε ύψος 120 περίπου μέτρων και σε απόσταση 1.800 περίπου μέτρων από την παραλία, που την έλεγαν «Καρέτσα». Η τοποθεσία αυτή ήταν, μέχρι την κορυφή του Άη-Λιά (Προφήτη Ηλία), κατάφυτη από υψηλές βελανιδιές, τις οποίες οι Στερνιώτες έλεγαν «Κλαδούρες», το δε χωριό λεγόταν όχι Στέρνα, αλλά Καραγάτς κι έτσι ήταν καταχωρημένο στον Χωρογραφικό Πίνακα της Κων)πόλεως. Για ν’ αποφύγουν όμως οι κάτοικοί της τις επιδρομές των πειρατών, που λεηλατούσαν συνεχώς τους παράλιους συνοικισμούς, αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν το πρώτο χωριό τους και να κτίσουν καινούργιο, σε σημείο ευρισκόμενο 200-250 μέτρα χαμηλότερα από τον Προφήτη Ηλία, στο κοίλωμα μιας χαράδρας, το οποίο ονόμασαν «Στέρνα», από τα πολλά νερά που έτρεχαν από παντού. Οι Τούρκοι, όμως, το έλεγαν «Τεπέκιοϊ», που σημαίνει Λοφοχώρι.
Η νέα τοποθεσία, περιβαλλόμενη από κατάφυτα με βελανιδιές υψώματα, ήταν αφανής και μονάχα από την κορυφή του Πρoφήτη Ηλία φαινόταν λιγάκι. Τα πρώτα σπίτια είχαν κτιστεί λίγο ψηλότερα από μια πηγή - βρύση, καθώς και πέρα από ένα πλάτωμα, που λεγόταν «αλώνι», κοντά στο χείλος του γκρεμού, που είχε σχηματίσει ένας μικρός χείμαρρος. Πότε άρχισε το κτίσιμο του νέου χωριού, δεν είναι ακριβώς γνωστό, αλλά οι μετατροπές και μεταρρυθμίσεις των πρώτων σπιτιών άρχισαν κατά το 1830, μετά την κατάργηση των Γενιτσαρικών Ταγμάτων από τον Σουλτάνο Μαχμούτ και ιδίως μετά το 1840-1845. Επειδή όμως, αρκετά από τα πρώτα εκείνα σπίτια, παρά τις νεωτεριστικές μεταρρυθμίσεις που υπέστησαν, διατηρούσαν τα αρχικά τους χαρακτηριστικά, για πολλά χρόνια, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι το κτίσιμο του νέου χωριού έγινε γύρω από τα 1750—1800.
Μια άλλη άποψη υποστήριζε ότι η αρχική θέση της Στέρνας βρισκόταν στην παραλία της Προποντίδας, μεταξύ της Ηρακλείτσας και του Μυριοφύτου, όπου υπήρχαν, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, ερείπια. Ο λόγος της αλλαγής της θέσης του αρχικού εκείνου χωριού, σύμφωνα πάντοτε με την δεύτερη αυτή άποψη, ήταν ότι οι βούβαλοι του χωριού, κάθε μέρα του θέρους έρχονταν και κυλιούνταν μέσα στα νερά της υδατοδεξαμενής, η οποία υπήρχε στην θέση της σημερινής κωμόπολης κι έβοσκαν το πολύ χόρτο που υπήρχε γύρω της. Αυτή η συμπεριφορά των ζώων τους δεν διέφυγε την προσοχή και έρευνα των χωρικών, οι οποίοι θεώρησαν την θέση της κιστέρνας εκείνης ασφαλέστερη και ιδανικότερη και γι’ αυτό άφησαν τις παραθαλάσσιες εστίες τους και, λίγο πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης,, μεταφέρθηκαν στη σημερινή θέση της Στέρνας.
Εγώ, προσωπικά, δεν θα θεωρούσα απίθανο, να ισχύουν και οι δύο απόψεις, πριν, δηλαδή, την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η Στέρνα να ήταν ένα χωριό, ανάμεσα στην παραλία της Ηρακλείτσας και σ’ αυτήν του Μυριοφύτου, να μεταφέρθηκε, ήδη έκτοτε, στην τοποθεσία «Καρέτσα» του ιερού όρους και αργότερα να κατέλαβε τη σημερινή της θέση.
ΤΑ ΑΦΘΟΝΑ ΝΕΡΑ – ΟΙ ΚΡΗΝΕΣ – ΟΙ ΥΔΡΟΜΥΛΟΙ
Η αστείρευτη, γλυκιά πηγή – βρύση, στην οποία αναφέρθηκα στο προηγούμενο κεφάλαιο, εκτός του ότι ύδρευε ολόκληρο το χωριό, τροφοδοτούσε, επίσης, με τα νερά της, και δέκα οκτώ (18) υδρόμυλους και άρδευε και όλους τους κήπους, σχηματίζοντας ρυάκι, που τα νερά του έφθαναν μέχρι το εσωτερικό του παράλιου οικισμού του Μυριοφύτου. (ΔΕΙΤΕ ΕΝΑΝ ΥΔΡΟΜΥΛΟ, ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΟΥ ΑΝΑΡΤΩ).
Οι δώδεκα (12) από τους προαναφερθέντες υδρομύλους της Στέρνας ήταν κτισμένοι στη σειρά, ο ένας λίγο πιο χαμηλά από τον προηγούμενο, απέχοντας μεταξύ τους από 60-160 μ. και κινούνταν με τα νερά δύο βρυσών, (που λέγονταν «σωληνάρια» ΔΕΙΤΕ ΤΙΣ ΒΡΥΣΕΣ, ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΕΜΠΤΗ ΕΩΣ ΚΑΙ ΕΝΑΤΗ), τα οποία διοχετεύονταν, από τον ένα μύλο στον άλλο, μ’ ένα αυλάκι που το έλεγαν «δέση». Το αυλάκι αυτό ήταν κατάφυτο από πανύψηλες λεύκες, σε όλο του το μήκος, τα «καβάκια», όπως τα λέγανε. Ο πρώτος μύλος ήταν του Αρβανίτη Κωνσταντή, ο οποίος κτίσθηκε τελευταίος, ο δεύτερος των αδελφών Καρπούζη, ο τρίτος του Γερομήτρου, ο τέταρτος του Καφεστέ, ο πέμπτος του Πρωτοψάλτη, ο έκτος της Μπομπούνας, ο έβδομος του Κοτρούλια, ο όγδοος του Θεοδός Πύρρου και Νταντίκου, ο ένατος της Γαλήνιας, ο δέκατος του Κουμπάρου, ο ενδέκατος του Λαγόπουλου και ο δωδέκατος του Παπα-γρηγόρη.
Εκτός από νερόμυλους, υπήρχε κι ένας ανεμόμυλος, που καταστράφηκε όμως κατά το 1885.
Από τον αριθμό των νερόμυλων φαινόταν πως η Στέρνα είχε, πράγματι, άφθονα νερά, που δικαιολογούσαν, κατά κάποιο τρόπο, το όνομά της. Πραγματικά, εκτός από τις δύο μεγάλες πηγές - βρύσες της βορεινής συνοικίας, τη δυτική καί την ανατολική (την δεύτερη την έλεγαν «σωληνάρια»), των οποίων τα νερά κινούσαν τους 12 νερόμυλους, υπήρχαν κι άλλες έξι στη νοτιοδυτική συνοικία, που ήταν γνωστές με τα ονόματα, «Γαλάτης», «Μαρούλα», «Κατρουλάς», «Κιούνκιο», «Βρυσούλα» και «Σουλεημάνης».
ΝΑΟΙ – ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ - ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ – ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ
Ο ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών
Τρεις ναούς είχε η Στέρνα, οι οποίοι ανταποκρίνονταν στα θρησκευτικά καθήκοντα των κατοίκων της, ο μεγαλύτερος και μεγαλοπρεπέστερος από τους οποίους ήταν αφιερωμένος στους Παμμεγίστους Ταξιάρχες. (Ο ΤΟΠΟΣ, ΟΠΟΥ ΗΤΑΝ ΚΤΙΣΜΕΝΟΣ Ο ΝΑΟΣ, ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΕΚΑΤΗ ΕΩΣ ΚΑΙ ΔΕΚΑΤΗ ΕΒΔΟΜΗ - ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΝ ΒΛΕΠΕΤΕ ΣΤΟΝ ΑΥΞΟΝΤΑ ΑΡΙΘΜΟ 172). Οι Στερνιώτες τον αποκαλούσαν «Αγιστράτκο», είχε κτισθεί το έτος 1833 και αρχικά ήταν ο μοναδικός ναός της κωμόπολης, κτισμένος στο δυτικό μέρος της βορεινής συνοικίας, κοντά στη γέφυρα που ένωνε τις δύο συνοικίες της. Ηταν κτισμένος σ΄ ένα ευρύχωρο, επίπεδο μέρος, είχε γύρω του μεγάλο περίβολο, τοιχισμένο με τοίχο 3 μέτρων ύψους. Μέσα στον περίβολο και κοντά στους τοίχους της εκκλησίας και του περιβόλου υπήρχαν πολλές, μεγάλες μουριές, ο δε κενός χώρος του περιβόλου χρησιμοποιούνταν για την ταφή των εύπορων Στερνιωτών, ενώ ταφές γίνονταν ακόμη και μέσα στο νάρθηκα, αυτές όμως σύντομα απαγορεύθηκαν και όλος ο χώρος πλακοστρώθηκε. Ο ναός εκείνος είχε μεγαλοπρεπή εμφάνιση και πλούσιο διάκοσμο. Μανουάλια πελώρια, πολυέλαιοι με γυάλινα κρύσταλλα, μεγάλοι και ωραίοι, εικόνες μεγάλες, ζωγραφισμένες από άριστους ζωγράφους, ενώ στην δεξιά θύρα του ιερού Βήματος βρισκόταν, έχοντας φυσικό μέγεθος, η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, εξαιρετικής τέχνης. Ομοίως, ο ναός ήταν πλούσιος και σε ιερά σκεύη και άμφια. Τα μανουάλια του βρίσκονται σήμερα στον ιερό ναό Αγ. Βαρβάρας, στην Καβάλα. Το κωδωνοστάσιο βρισκόταν δίπλα στην κεντρική είσοδο του περιβόλου. Ο ναός αυτός ήταν ο μεγαλύτερος από τους ναούς όλων των γύρω από τη Στέρνα δώδεκα (12) ελληνικών κωμοπόλεων και χωριών.
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου
Μολονότι ο ναός των Ταξιαρχών ήταν ευρύχωρος, κατά τις μεγάλες γιορτές υπήρχε και σ’ αυτόν μεγάλος συνωστισμός, διότι όλους τους Χριστιανούς κατοίκους, (των 600 περίπου οικογενειών), εκτός των ξένων, δεν ήταν δυνατόν να τους περιλάβει. Αυτός ήταν ο λόγος που ένας πρόκριτος της βόρειας συνοικίας, Γεροθανάσης στο επώνυμο, έκτισε εξ ιδίων, στην ανατολική πλευρά της συνοικίας του, το ναό του Αγίου Δημητρίου, με βάση το σχέδιο του ναού των Ταξιαρχών, αλλά σε μικρότερο μέγεθος, με εκτεταμένο περίβολο, τοιχισμένο με τοίχους 3 μ. ύψους, τον οποίο στόλισε με μεγάλα μανουάλια, όπως των Ταξιαρχών, πολυελαίους κλπ. και κωδωνοστάσιο και του δώρισε τα ιδιόκτητά του ακίνητα. Τα μανουάλια του ναού αυτού βρίσκονται σήμερα στον ιερό ναό Αγίου Γεωργίου της Καβάλας. (Ο ΤΟΠΟΣ, ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ Ο ΝΑΟΣ ΑΥΤΟΣ, ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΕΚΑΤΗ ΟΓΔΟΗ ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑΚΟΣΤΗ – ΣΕ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΦΑΙΝΕΤΑΙ Ο ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΣΗΛΥΒΡΙΑΣ κ. ΜΑΞΙΜΟΣ – ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΝ ΒΛΕΠΕΤΕ ΣΤΟΝ ΑΥΞΟΝΤΑ ΑΡΙΘΜΟ 41).
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου
Όπως αναφέρω σ’ επόμενο κεφάλαιο, κατά το 1880, εποχή που η φυλλοξήρα κατέστρεψε όλη την αμπελοφυτεία της Γαλλίας και οι Γάλλοι άρχισαν να προμηθεύονται κρασιά αναμίξεως από την Ελλάδα και την Τουρκία, τα δώδεκα (12) χωριά του ιερού όρους αποδείχθηκαν προνομιούχα, λόγω της υψηλής ποιότητας των κρασιών τους και, επί μία εικοσαετία περίπου, όλοι οι κάτοικοι κέρδιζαν αρκετά χρήματα κι ευημερούσαν σχεδόν όλοι. Τότε οι κάτοικοι της δυτικής πλευράς της νοτιοδυτικής συνοικίας αποφάσισαν να κτίσουν το ναό του Αγίου Γεωργίου, στο μέσον της συνοικίας τους και γι’ αυτό αγόρασαν μερικά σπίτια και τον έχτισαν. Ο ναός αυτός είναι ο μόνος που σώζεται ακέραιος, μέχρι σήμερα, αλλά χωρίς στέγη και δεν διέθετε περίβολο. (ΤΟ ΝΑΟ ΒΛΕΠΕΤΕ ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΡΙΑΚΟΣΤΗ ΠΡΩΤΗ ΕΩΣ ΤΡΙΑΚΟΣΤΗ ΠΕΜΠΤΗ - ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΝ ΒΛΕΠΕΤΕ ΣΤΟΝ ΑΥΞΟΝΤΑ ΑΡΙΘΜΟ 41).
Ο ναός του μετοχίου των τιμίων δώρων, της ιεράς Μονής Αγίου Παύλου, του Αγίου Όρους.
Το Μετόχι ανήκε στην Αγιορείτικη Μονή του Αγίου Παύλου. Ήταν κτίσμα μεγαλόπρεπο, μεγαλύτερο απ’ όλα τα σπίτια των προκρίτων και σ’ αυτό βρισκόταν πάντοτε ένας μοναχός - οικονόμος, μαζί μ’ ένα βοηθό του, επίσης μοναχό. Σ' αυτό φυλάσσονταν τα Τίμια Δώρα των Μάγων, που προσκύνησαν τον Κύριο
Είναι άγνωστη η ημερομηνία ίδρυσης του μετοχίου, καθώς και αν ο ναός ήταν ανέκαθεν αφιερωμένος ως μετόχι. Πάντως, το 1880 οι μοναχοί της μονής Αγίου Παύλου επέτρεψαν να φυλάσσονται τα δώρα των Μάγων στο εν λόγω μετόχι, γεγονός που αποδεικνύει την μεγάλη σημασία, που αυτό είχε για την μονή, αλλά και και για την περιοχή.
Στις 24 Απριλίου 1883, ο επίσκοπος Μυριοφύτου και Περιστάσεως Γρηγόριος ο Φωτεινός (1882-1891) επισκέφθηκε το μετόχι και σ' αυτόν οφείλουμε την περιγραφή του κιβωτίου, όπου φυλάσσονταν τα Δώρα. Επρόκειτο για αργυρό κιβώτιο, οκταγωνικού σχήματος, που στην μία του πλευρά είχε χαραγμένα τα εξής: "Ανοικοδομήθοι τόδε κοιβώτιον διά δαπάνης του πανοσιοτάτου προηγουμένου κυρίου Ανανίου, εν έτι ΑΩΙΣΤ', διά χειρός χρυσοχου Αποστόλη προυσηανου προσκυνητου". Μέσα στο κιβώτιο υπήρχαν τα Τίμια Δώρα, χωρισμένα σε έξι μικρά σφαιρίδια.
Κτηματική περιουσία δεν είχε, πλην ενός αμπελιού δύο στρεμμάτων. Το μόνο έσοδο, ως εκ τούτου, του Μετοχίου ήταν τα χρήματα που έδιναν οι πιστοί για τα τίμια Δώρα των μάγων, προς τα οποία όλοι, τόσο οι Στερνιώτες όσο και οι κάτοικοι των γύρω χωριών και, κωμοπόλεων, έδειχναν εξαιρετικό σεβασμό. Κάποια στιγμή, όμως, έμεινε μόνο ένας μοναχός, διότι ο Οικονόμος πέθανε. Η γεροντία της Μονής τότε παρέλαβε το κιβώτιο με τα Τίμια Δώρα και το παρέδωσε σ’ ένα προεστό της Κοινότητας, για να το προφυλάσσει, έως ότου έλθει ο αντικαταστάτης του Οικονόμου, από το Άγιο όρος. Τότε ορίστηκε, να τελείται μία θεία λειτουργία, κατά την τρίτη ημέρα Χριστουγέννων, ημέρα τιμής των Τιμίων Δώρων, που προσέφεραν οι τρεις μάγοι στο νεογέννητο Κύριο.
(Περισσότερα για το μετόχι θ’ αναφέρω στην ιστοσελίδα μου: lymperakis-theodoros.blogspot.com, στο οποίο θ’ ανεβάσω ολόκληρη την εργασία μου αυτή).
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου του νεκροταφείου
Στο δυτικό άκρο του νεκροταφείου της νοτιοδυτικής συνοικίας, υπήρχε μικρός ναός, μήκους 10—12 μ. και πλάτους περί τα 7 μέτρα. Σ’ αυτόν εκκλησιάζονταν οι κάτοικοι του δυτικού άκρου της νοτιοδυτικής συνοικίας, επί πολλά έτη, όταν, όμως, ανεγέρθηκε ο κεντρικός ναός του Αγίου Γεωργίου, αυτός ο μικρός, κοιμητηριακός ναός εγκαταλείφθηκε, μέχρις ότου καταστράφηκε ολοσχερώς, κατά το σεισμό του 1912.
Ο Ναός των Ταξιαρχών «Αγιστράτκος τα δένδρα».
Ήταν ένας ωραίος ναός, μήκους 13—14 μ. και πλάτους περί τα 8 μ., ο οποίος γύρω του είχε μία επίπεδη έκταση, στην οποία υπήρχαν 7- 8 παλιά δένδρα, (βελανιδιές) κι ένα πηγάδι με πόσιμο νερό. Βρισκόταν πάνω στον δημόσιο δρόμο, που οδηγούσε στο Μυριόφυτο και το Καλαμίτσι, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τη Στέρνα κι ενός χιλιομέτρου, επίσης, από το Καλαμίτσι, σε μια τοποθεσία με μαγευτική θέα. Φαινόταν η θάλασσα μέχρι του στομίου του Ελλησπόντου και η απέναντι παραλία της Μικράς Ασίας. Σ’ αυτήν γινόταν θεία λειτουργία, τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, οπότε μετέβαιναν εκεί νέοι και νέες και πολλοί πανηγυριστές, από τα γύρω χωριά, πωλητές γλυκισμάτων, οργανοπαίκτες και μετά την λειτουργία, έτρωγαν τα αυγά τους, τα κουλούρια τους, τραγουδούσαν και χόρευαν.
Το παρεκκλήσι του Αγίου Σπυρίδωνα
Εκτός από τις τρεις εκκλησίες, που περιέγραψα, υπήρχε κι ένα παρεκκλήσι, που το έκτισε, δίπλα στο σπίτι του, κάποιος Στερνιώτης, ονομαζόμενος Ταυλάριος. Σ’ αυτό τελούνταν θεία λειτουργία, στις 12 Δεκεμβρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Σπυρίδωνα.
ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ
Νεκροταφεία είχε η Στέρνα δύο, ένα στην βόρεια συνοικία κι άλλο ένα στη νοτιοδυτική συνοικία. Τα νεκροταφεία αυτά δεν ήταν περιτοιχισμένα, όπως, άλλωστε, περιτοιχισμένα δεν ήταν ούτε και τα μουσουλμανικά.
ΤΑ ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ
Οι Στερνιώτες ήταν θρήσκοι και γι’ αυτό είχαν πολλά «αγιάσματα», στα οποία μετέβαιναν οι ιερείς, την ημέρα της γιορτής τους, και τελούσαν ιεροτελεστία. Τα «αγιάσματα» όλα ήταν κατασκευασμένα ως εξής: Τρεις τοίχοι από μονολίθους, ύψους 1-1 1/2 μέτρου, σε σχήμα κεφαλαίου Π. Στον μεσαίο τοίχο είχαν δύο θυρίδες, στις οποίες οι πιστοί τοποθετούσαν θυμίαμα και οπωρικά, άναβαν τα κεριά τους και φιλούσαν, παράλληλα τις πέτρες, γύρω από τις δύο θυρίδες.
Τα αγιάσματα της Στέρνας ήταν Τα εξής:
1. Ο «Αγηλιάς», στη ομώνυμη κορυφή του Ιερού Όρους. Στις 20 Ιουλίου ένας ιερέας και πολύς κόσμος μετέβαιναν στην κορυφή, (που απείχε περί τις δύο ώρες δρόμο από το χωριό), και μετά την ιεροτελεστία, όσοι είχαν τάξιμο στο Άγιο, έφερναν μαζί τους ένα κατσίκι ή αρνί, που το έσφαζαν επιτόπου, το έψηναν και το έτρωγαν, με όλους τους υπόλοιπους προσκυνητές, τραγουδούσαν, χόρευαν και το απόγευμα επέστρεφαν στο χωριό.
2. Τα «δενδρούλια Άγιος Γεώργιος». Επρόκειτο για μία δροσερή πηγή, γύρω δε από το προσκυνητάρι της υπήρχαν περί τα 25 δένδρα, (βελανιδιές), με περίμετρο κορμού μέχρι 1,20 μ., που όμως τα έκοψαν οι Βούλγαροι, το 1912-13.
3. Ο «Άγιος Ιωάννης», στον γκρεμό του δευτέρου χειμάρρου, κοντά στην γέφυρα του υδραγωγείου της βρύσης «Κιούνκιου». Στο μέσο του γκρεμού υπήρχε ένα κοίλωμα με νερό, το αγίασμα, όπου κατέβαιναν από ένα δρομάκι, σκαμμένο στον γκρεμό. Εδώ γινόταν καλή πανήγυρη, στην οποία πολλοί πιστοί έφερναν κόλλυβα και εικόνες.
4. Στον ίδιον χείμαρρο, κοντά στο Αλάνι, βρισκόταν η «Αγιασωτήρα». Εκεί, εις στις 6 Αυγούστου, ένας ιερέας μετέβαινε, μαζί με αρκετό κόσμο, έφερναν μαζί τους και κόλλυβα και τελούνταν η ιεροτελεστία.
5. Ο «Άγιος Χαράλαμπος», μέσα στην ομώνυμη χαράδρα, χωρίς αγίασμα.
6. Στο τέλος της χαράδρας του Αγίου Χαραλάμπους βρισκόταν το αγίασμα της «Αγίας Μαρίνας» — «Αγιαμαρίνη» — με το κλασικό περιτοίχισμα. Λίγο ψηλότερα από το προσκυνητάρι, στον γκρεμό, υπήρχε μία μικρή πηγή, το αγίασμα.
7. Η «Αγία Παρασκευή» βρισκόταν σε μια ελώδη έκταση. Επρόκειτο για μία πέτρα, περί το 1 ½ κυβ. μ., της οποίας τα 2/3 ήταν μέσα στο έδαφος • πάνω σ’ αυτή την πέτρα, οι πιστοί άναβαν τα κεριά τους και την ασπάζονταν (!) Στις αρχές του 20ού αιώνα, το προσκυνητάρι της Αγ. Παρασκευής μεταφέρθηκε στον παρακείμενο λόφο. Την Παρασκευή της Διακαινησίμου — της Ζωοδόχου Πηγής — εδώ γινόταν πανήγυρη, στην οποία έρχονταν πολλοί νέοι και νέες, ιδίως οι νεο-αρραβωνιασμένοι, με ζώα, πάνω στα οποία τοποθετούσαν κεντημένα σεντόνια, μικρά χαλάκια κλπ., για να κάθονται. Ο ιερεύς τελούσε την ιεροτελεστία, μοιράζονταν τα κόλλυβα κι όλοι τραγουδούσαν και διασκέδαζαν.
8. Το «Αγιαναργύρι» — «Άγιοι Ανάργυροι» βρισκόταν σε ψηλό σημείο. Σε απόσταση είκοσι μέτρων από το προσκυνητάρι υπήρχε μια πηγή, το αγίασμα. Την πρώτη Νοεμβρίου τελούνταν πανήγυρη και προσέρχονταν πανηγυριστές κι από τα γύρω χωριά. Ιερέας και ψάλτες έρχονταν από τη Στέρνα, οι πιστοί, κυρίως όσοι είχαν την ονομαστική εορτή τους, έφερναν κόλλυβα, άλλοι είχαν «τάξιμο», όπως το έλεγαν, τράγο ή κριάρι, το οποίο έσφαζαν και το έψηναν, τραγουδούσαν, χόρευαν και διασκέδαζαν. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη πανήγυρη όλων των αγιασμάτων.
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου
Μολονότι ο ναός των Ταξιαρχών ήταν ευρύχωρος, κατά τις μεγάλες γιορτές υπήρχε και σ’ αυτόν μεγάλος συνωστισμός, διότι όλους τους Χριστιανούς κατοίκους, (των 600 περίπου οικογενειών), εκτός των ξένων, δεν ήταν δυνατόν να τους περιλάβει. Αυτός ήταν ο λόγος που ένας πρόκριτος της βόρειας συνοικίας, Γεροθανάσης στο επώνυμο, έκτισε εξ ιδίων, στην ανατολική πλευρά της συνοικίας του, το ναό του Αγίου Δημητρίου, με βάση το σχέδιο του ναού των Ταξιαρχών, αλλά σε μικρότερο μέγεθος, με εκτεταμένο περίβολο, τοιχισμένο με τοίχους 3 μ. ύψους, τον οποίο στόλισε με μεγάλα μανουάλια, όπως των Ταξιαρχών, πολυελαίους κλπ. και κωδωνοστάσιο και του δώρισε τα ιδιόκτητά του ακίνητα. Τα μανουάλια του ναού αυτού βρίσκονται σήμερα στον ιερό ναό Αγίου Γεωργίου της Καβάλας. (Ο ΤΟΠΟΣ, ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ Ο ΝΑΟΣ ΑΥΤΟΣ, ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΔΕΚΑΤΗ ΟΓΔΟΗ ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑΚΟΣΤΗ – ΣΕ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΦΑΙΝΕΤΑΙ Ο ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΣΗΛΥΒΡΙΑΣ κ. ΜΑΞΙΜΟΣ – ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΝ ΒΛΕΠΕΤΕ ΣΤΟΝ ΑΥΞΟΝΤΑ ΑΡΙΘΜΟ 41).
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου
Όπως αναφέρω σ’ επόμενο κεφάλαιο, κατά το 1880, εποχή που η φυλλοξήρα κατέστρεψε όλη την αμπελοφυτεία της Γαλλίας και οι Γάλλοι άρχισαν να προμηθεύονται κρασιά αναμίξεως από την Ελλάδα και την Τουρκία, τα δώδεκα (12) χωριά του ιερού όρους αποδείχθηκαν προνομιούχα, λόγω της υψηλής ποιότητας των κρασιών τους και, επί μία εικοσαετία περίπου, όλοι οι κάτοικοι κέρδιζαν αρκετά χρήματα κι ευημερούσαν σχεδόν όλοι. Τότε οι κάτοικοι της δυτικής πλευράς της νοτιοδυτικής συνοικίας αποφάσισαν να κτίσουν το ναό του Αγίου Γεωργίου, στο μέσον της συνοικίας τους και γι’ αυτό αγόρασαν μερικά σπίτια και τον έχτισαν. Ο ναός αυτός είναι ο μόνος που σώζεται ακέραιος, μέχρι σήμερα, αλλά χωρίς στέγη και δεν διέθετε περίβολο. (ΤΟ ΝΑΟ ΒΛΕΠΕΤΕ ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΡΙΑΚΟΣΤΗ ΠΡΩΤΗ ΕΩΣ ΤΡΙΑΚΟΣΤΗ ΠΕΜΠΤΗ - ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΝ ΒΛΕΠΕΤΕ ΣΤΟΝ ΑΥΞΟΝΤΑ ΑΡΙΘΜΟ 41).
Ο ναός του μετοχίου των τιμίων δώρων, της ιεράς Μονής Αγίου Παύλου, του Αγίου Όρους.
Το Μετόχι ανήκε στην Αγιορείτικη Μονή του Αγίου Παύλου. Ήταν κτίσμα μεγαλόπρεπο, μεγαλύτερο απ’ όλα τα σπίτια των προκρίτων και σ’ αυτό βρισκόταν πάντοτε ένας μοναχός - οικονόμος, μαζί μ’ ένα βοηθό του, επίσης μοναχό. Σ' αυτό φυλάσσονταν τα Τίμια Δώρα των Μάγων, που προσκύνησαν τον Κύριο
Είναι άγνωστη η ημερομηνία ίδρυσης του μετοχίου, καθώς και αν ο ναός ήταν ανέκαθεν αφιερωμένος ως μετόχι. Πάντως, το 1880 οι μοναχοί της μονής Αγίου Παύλου επέτρεψαν να φυλάσσονται τα δώρα των Μάγων στο εν λόγω μετόχι, γεγονός που αποδεικνύει την μεγάλη σημασία, που αυτό είχε για την μονή, αλλά και και για την περιοχή.
Στις 24 Απριλίου 1883, ο επίσκοπος Μυριοφύτου και Περιστάσεως Γρηγόριος ο Φωτεινός (1882-1891) επισκέφθηκε το μετόχι και σ' αυτόν οφείλουμε την περιγραφή του κιβωτίου, όπου φυλάσσονταν τα Δώρα. Επρόκειτο για αργυρό κιβώτιο, οκταγωνικού σχήματος, που στην μία του πλευρά είχε χαραγμένα τα εξής: "Ανοικοδομήθοι τόδε κοιβώτιον διά δαπάνης του πανοσιοτάτου προηγουμένου κυρίου Ανανίου, εν έτι ΑΩΙΣΤ', διά χειρός χρυσοχου Αποστόλη προυσηανου προσκυνητου". Μέσα στο κιβώτιο υπήρχαν τα Τίμια Δώρα, χωρισμένα σε έξι μικρά σφαιρίδια.
Κτηματική περιουσία δεν είχε, πλην ενός αμπελιού δύο στρεμμάτων. Το μόνο έσοδο, ως εκ τούτου, του Μετοχίου ήταν τα χρήματα που έδιναν οι πιστοί για τα τίμια Δώρα των μάγων, προς τα οποία όλοι, τόσο οι Στερνιώτες όσο και οι κάτοικοι των γύρω χωριών και, κωμοπόλεων, έδειχναν εξαιρετικό σεβασμό. Κάποια στιγμή, όμως, έμεινε μόνο ένας μοναχός, διότι ο Οικονόμος πέθανε. Η γεροντία της Μονής τότε παρέλαβε το κιβώτιο με τα Τίμια Δώρα και το παρέδωσε σ’ ένα προεστό της Κοινότητας, για να το προφυλάσσει, έως ότου έλθει ο αντικαταστάτης του Οικονόμου, από το Άγιο όρος. Τότε ορίστηκε, να τελείται μία θεία λειτουργία, κατά την τρίτη ημέρα Χριστουγέννων, ημέρα τιμής των Τιμίων Δώρων, που προσέφεραν οι τρεις μάγοι στο νεογέννητο Κύριο.
(Περισσότερα για το μετόχι θ’ αναφέρω στην ιστοσελίδα μου: lymperakis-theodoros.blogspot.com, στο οποίο θ’ ανεβάσω ολόκληρη την εργασία μου αυτή).
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου του νεκροταφείου
Στο δυτικό άκρο του νεκροταφείου της νοτιοδυτικής συνοικίας, υπήρχε μικρός ναός, μήκους 10—12 μ. και πλάτους περί τα 7 μέτρα. Σ’ αυτόν εκκλησιάζονταν οι κάτοικοι του δυτικού άκρου της νοτιοδυτικής συνοικίας, επί πολλά έτη, όταν, όμως, ανεγέρθηκε ο κεντρικός ναός του Αγίου Γεωργίου, αυτός ο μικρός, κοιμητηριακός ναός εγκαταλείφθηκε, μέχρις ότου καταστράφηκε ολοσχερώς, κατά το σεισμό του 1912.
Ο Ναός των Ταξιαρχών «Αγιστράτκος τα δένδρα».
Ήταν ένας ωραίος ναός, μήκους 13—14 μ. και πλάτους περί τα 8 μ., ο οποίος γύρω του είχε μία επίπεδη έκταση, στην οποία υπήρχαν 7- 8 παλιά δένδρα, (βελανιδιές) κι ένα πηγάδι με πόσιμο νερό. Βρισκόταν πάνω στον δημόσιο δρόμο, που οδηγούσε στο Μυριόφυτο και το Καλαμίτσι, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τη Στέρνα κι ενός χιλιομέτρου, επίσης, από το Καλαμίτσι, σε μια τοποθεσία με μαγευτική θέα. Φαινόταν η θάλασσα μέχρι του στομίου του Ελλησπόντου και η απέναντι παραλία της Μικράς Ασίας. Σ’ αυτήν γινόταν θεία λειτουργία, τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, οπότε μετέβαιναν εκεί νέοι και νέες και πολλοί πανηγυριστές, από τα γύρω χωριά, πωλητές γλυκισμάτων, οργανοπαίκτες και μετά την λειτουργία, έτρωγαν τα αυγά τους, τα κουλούρια τους, τραγουδούσαν και χόρευαν.
Το παρεκκλήσι του Αγίου Σπυρίδωνα
Εκτός από τις τρεις εκκλησίες, που περιέγραψα, υπήρχε κι ένα παρεκκλήσι, που το έκτισε, δίπλα στο σπίτι του, κάποιος Στερνιώτης, ονομαζόμενος Ταυλάριος. Σ’ αυτό τελούνταν θεία λειτουργία, στις 12 Δεκεμβρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Σπυρίδωνα.
ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ
Νεκροταφεία είχε η Στέρνα δύο, ένα στην βόρεια συνοικία κι άλλο ένα στη νοτιοδυτική συνοικία. Τα νεκροταφεία αυτά δεν ήταν περιτοιχισμένα, όπως, άλλωστε, περιτοιχισμένα δεν ήταν ούτε και τα μουσουλμανικά.
ΤΑ ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ
Οι Στερνιώτες ήταν θρήσκοι και γι’ αυτό είχαν πολλά «αγιάσματα», στα οποία μετέβαιναν οι ιερείς, την ημέρα της γιορτής τους, και τελούσαν ιεροτελεστία. Τα «αγιάσματα» όλα ήταν κατασκευασμένα ως εξής: Τρεις τοίχοι από μονολίθους, ύψους 1-1 1/2 μέτρου, σε σχήμα κεφαλαίου Π. Στον μεσαίο τοίχο είχαν δύο θυρίδες, στις οποίες οι πιστοί τοποθετούσαν θυμίαμα και οπωρικά, άναβαν τα κεριά τους και φιλούσαν, παράλληλα τις πέτρες, γύρω από τις δύο θυρίδες.
Τα αγιάσματα της Στέρνας ήταν Τα εξής:
1. Ο «Αγηλιάς», στη ομώνυμη κορυφή του Ιερού Όρους. Στις 20 Ιουλίου ένας ιερέας και πολύς κόσμος μετέβαιναν στην κορυφή, (που απείχε περί τις δύο ώρες δρόμο από το χωριό), και μετά την ιεροτελεστία, όσοι είχαν τάξιμο στο Άγιο, έφερναν μαζί τους ένα κατσίκι ή αρνί, που το έσφαζαν επιτόπου, το έψηναν και το έτρωγαν, με όλους τους υπόλοιπους προσκυνητές, τραγουδούσαν, χόρευαν και το απόγευμα επέστρεφαν στο χωριό.
2. Τα «δενδρούλια Άγιος Γεώργιος». Επρόκειτο για μία δροσερή πηγή, γύρω δε από το προσκυνητάρι της υπήρχαν περί τα 25 δένδρα, (βελανιδιές), με περίμετρο κορμού μέχρι 1,20 μ., που όμως τα έκοψαν οι Βούλγαροι, το 1912-13.
3. Ο «Άγιος Ιωάννης», στον γκρεμό του δευτέρου χειμάρρου, κοντά στην γέφυρα του υδραγωγείου της βρύσης «Κιούνκιου». Στο μέσο του γκρεμού υπήρχε ένα κοίλωμα με νερό, το αγίασμα, όπου κατέβαιναν από ένα δρομάκι, σκαμμένο στον γκρεμό. Εδώ γινόταν καλή πανήγυρη, στην οποία πολλοί πιστοί έφερναν κόλλυβα και εικόνες.
4. Στον ίδιον χείμαρρο, κοντά στο Αλάνι, βρισκόταν η «Αγιασωτήρα». Εκεί, εις στις 6 Αυγούστου, ένας ιερέας μετέβαινε, μαζί με αρκετό κόσμο, έφερναν μαζί τους και κόλλυβα και τελούνταν η ιεροτελεστία.
5. Ο «Άγιος Χαράλαμπος», μέσα στην ομώνυμη χαράδρα, χωρίς αγίασμα.
6. Στο τέλος της χαράδρας του Αγίου Χαραλάμπους βρισκόταν το αγίασμα της «Αγίας Μαρίνας» — «Αγιαμαρίνη» — με το κλασικό περιτοίχισμα. Λίγο ψηλότερα από το προσκυνητάρι, στον γκρεμό, υπήρχε μία μικρή πηγή, το αγίασμα.
7. Η «Αγία Παρασκευή» βρισκόταν σε μια ελώδη έκταση. Επρόκειτο για μία πέτρα, περί το 1 ½ κυβ. μ., της οποίας τα 2/3 ήταν μέσα στο έδαφος • πάνω σ’ αυτή την πέτρα, οι πιστοί άναβαν τα κεριά τους και την ασπάζονταν (!) Στις αρχές του 20ού αιώνα, το προσκυνητάρι της Αγ. Παρασκευής μεταφέρθηκε στον παρακείμενο λόφο. Την Παρασκευή της Διακαινησίμου — της Ζωοδόχου Πηγής — εδώ γινόταν πανήγυρη, στην οποία έρχονταν πολλοί νέοι και νέες, ιδίως οι νεο-αρραβωνιασμένοι, με ζώα, πάνω στα οποία τοποθετούσαν κεντημένα σεντόνια, μικρά χαλάκια κλπ., για να κάθονται. Ο ιερεύς τελούσε την ιεροτελεστία, μοιράζονταν τα κόλλυβα κι όλοι τραγουδούσαν και διασκέδαζαν.
8. Το «Αγιαναργύρι» — «Άγιοι Ανάργυροι» βρισκόταν σε ψηλό σημείο. Σε απόσταση είκοσι μέτρων από το προσκυνητάρι υπήρχε μια πηγή, το αγίασμα. Την πρώτη Νοεμβρίου τελούνταν πανήγυρη και προσέρχονταν πανηγυριστές κι από τα γύρω χωριά. Ιερέας και ψάλτες έρχονταν από τη Στέρνα, οι πιστοί, κυρίως όσοι είχαν την ονομαστική εορτή τους, έφερναν κόλλυβα, άλλοι είχαν «τάξιμο», όπως το έλεγαν, τράγο ή κριάρι, το οποίο έσφαζαν και το έψηναν, τραγουδούσαν, χόρευαν και διασκέδαζαν. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη πανήγυρη όλων των αγιασμάτων.
9. Ο «Άγιος Κωνσταντίνος» βρισκόταν στην παλιά θέση της Στέρνας, είχε το κλασσικό περιτοίχισμα, αλλά δεν είχε αγίασμα. Σύμφωνα με την παράδοση, στην θέση, όπου βρισκόταν το προσκυνητάρι αυτό, υπήρχε άλλοτε ο ναός του Αγίου Κων/τίνου της παλιάς Στέρνας, ήτοι του χωριού «Καραγάτς».
Γενική παρατήρηση, για τα αγιάσματα: Στα αγιάσματα, οι προσκυνητές έφερναν τους αρρώστους, ιδίως τα παιδιά και, αφού άναβαν φωτιά, θύμιαζαν, άναβαν τα κεριά τους, ασπάζονταν τις πέτρες (!), κατόπιν έβαζαν τους αρρώστους και κοιμούνταν, οπότε, έξαφνα, τους έριχναν στο πρόσωπο αγίασμα, μ ένα μικρό δοχείο, για να «ταραχθεί και να φύγει η αρρώστια». Στη συνέχεια, έκοβαν ένα μικρό κομματάκι από τα ρούχα των αρρώστων και το έδεναν σ’ ένα κλαδί των γύρω από το προσκυνητάρι δένδρων ή βάτων, «για να μείνει εκεί η αρρώστια».