Η ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΔΟΧΩΡΙΟΥ

Κατά την διάνοιξη αγροτικής οδού, τον Ιούλιο του 1973, στην τοποθεσία Παλαιοκκλήσια, κοντά στην περιοχή Λεύκη της τότε κοινότητας Ποδοχωρίου και σε απόσταση  100 μέτρων από την επαρχιακή οδό Ποδοχωρίου - Ακροποτάμου, ήλθαν στο φως τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, που βλέπετε στις φωτογραφίες που αναρτώ και είναι τραβηγμένες από μένα, πριν  μερικές εβδομάδες.

Η ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε, για δύο συνεχόμενες, ανασκαφικές περιόδους, κατά τα έτη 1973 και 1974, με αποτέλεσμα την ανεύρεση μιας ελληνιστικού τύπου, ξυλόστεγης, τρίκλιτης, δρομικής βασιλικής, χαρακτηριστικού,  αρχιτεκτονικού τύπου εκκλησιαστικού κτιρίου, δια του οποίου εκφράστηκε η χριστιανική θρησκεία, στα πρώτα χρόνια  μετά την επικράτησή της.

Η βασιλική του Ποδοχωρίου, που ανήκει στον συγκεκριμένο τύπο, ανοικοδομήθηκε το πρώτο μισό του 5^ου μ.Χ. αιώνα, συγκροτείται από το αίθριο, το νάρθηκα, το κυρίως σώμα του ναού που χωρίζεται σε τρία κλίτη και στην ημικυκλική αψίδα-κόγχη του Ιερού στα ανατολικά, η οποία εξέχει του ορθογώνιου σχήματος του ναού.

Αξιόλογα ψηφιδωτά διακοσμούσαν τους τοίχους και τα δάπεδα του ναού, ο οποίος καταστράφηκε μάλλον από πυρκαγιά.

Για την πλήρη περιγραφή, όμως, της παλαιότατης εκκλησίας, τα ευρήματα των ανασκαφών και ωραίες φωτογραφίες, σας παραπέμπω, κατά χρονολογική σειρά:

Θ. Χρ. Αλιμπράντης, «Βασιλική Ποδοχωρίου»,  Α.Δ. (Αρχαιολογικόν Δελτίον) 29 (1973-1974), Μέρος Β’ 3 – Χρονικά σελ. 838-841.

Ε. Κουρκουτίδου – Νικολαϊδου, «Ποδοχώριον», Α.Δ. 29, (1973-1974), Μέρος Β’ 3 – Χρονικά, σελ. 838.

Χ. Μπακιρτζής, «Ποδοχώρι Παγγαίου, Παλαιοχριστιανική βασιλική», Α.Δ. 31 (1976), Μέρος Β’ 2 – Χρονικά σελ. 324-325.

Χ. Μπακιρτζής, «Ποδοχώρι Παγγαίου, Παλαιοχριστιανική βασιλική», Α.Δ. 32 (1977), Μέρος Β’ 2 – Χρονικά σελ. 272-274.

Χ. Μπακιρτζής, «Ποδοχώριο Παγγαίου, Βασιλική», Α.Δ. 33 (1978), Μέρος Β’ 2 – Χρονικά σελ. 321-322.

Πίκουλας Ιωάννης, «Η χώρα των Πιέρων», σελ. 42.

Καραθανάσης, «ο κόλπος του Ορφανού», σς. 133-134.

Αιμ. Μαυρουδής, «η ιστορία της Μητροπόλεως Ελευθερουπόλεως», σελ. 225.

Αραμπατζή Μ., Δαδάκη Σ. (2017). "Παλαιοχριστιανική Βασιλική Ποδοχωρίου". Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Τοπικής Ιστορίας. Δήμος Παγγαίου., σελ. 304-315.

Την ίδια εργασία, δείτε την, ζωντανά, όπως την παρουσίασε η κ. Δαδάκη, στις εργασίες του 1^ου Συνεδρίου Τοπικής Ιστορίας του Δήμου Παγγαίου, στο:

https://www.youtube.com/watch?v=lYlD800_lLk

Τέλος, ωραία περιγραφή, στο blog:

https://podochori.blogspot.com/2019/12/blog-post.html

ΔΥΟ ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΥΡΓΟΙ ΚΙ ΕΝΑΣ ΑΡΧΑΙΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, ΣΤΟΝ ΑΥΧΕΝΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΣΥΜΒΟΛΟΥ, ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ ΚΟΚΚΙΝΟΧΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΤΣΑΣ, ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΑΓΓΑΙΟΥ


Το έτος 356 π.Χ., ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος εισχώρησε στην Θράκη, (που έφθανε, τότε, μέχρι τον ποταμό Στρυμόνα) και, αφού κατέλαβε όλη την γύρω από το Παγγαίο χώρα των Θρακών, τους οποίους και απώθησε, (όσους δεν υπέταξε) πέραν του Νέστου, επωφελούμενος από πρόσκληση των ίδιων των κατοίκων της πόλεως των Κρηνίδων, (που ήταν, ως επί το πλείστον, Θάσιοι άποικοι), οι οποίοι υπέφεραν πολύ από τις συχνές επιδρομές των πέραν των Φιλίππων και του Νέστου πολεμικών, θρακικών φύλων, ήλθε και, αφού πρώτα κατέλαβε την Αμφίπολη και κατέστρεψε (κατέσκαψε) τις δύο θασιακές αποικίες, Γαληψό και Απολλωνία, οι οποίες του αντιστάθηκαν, εισήλθε στην θασιακή αποικία (των Κρηνίδων), μετονόμασε σε ΦΙΛΙΠΠΟΥΣ το αρχαίο της όνομα και της χάρισε μια σύντομη περίοδο αυτονομίας, διαρκείας 15 ετών, στη διάρκεια της οποίας της επέτρεψε να εκδώσει και δικό της νόμισμα, στη συνέχεια όμως κι έχοντας ήδη ολοκληρώσει την κατάληψη ολόκληρης της μεταξύ Στρυμόνα και Νέστου περιοχής, την προσάρτησε, μαζί με ολόκληρη την γύρω, χρυσοφόρο περιοχή, στο Μακεδονικό του κράτος, το 344 π.Χ.

Ήταν εκείνη, ακριβώς, την χρονική περίοδο που ο Φίλιππος, προκειμένου να εξασφαλίσει την από και προς την θάλασσα πρόσβαση της νέας πόλης, που πήρε το όνομά του, επισκεύασε έναν αρχαίο πύργο και κατασκεύασε ένα δεύτερο, στον χαμηλό αυχένα του Συμβόλου όρους, ανάμεσα στους οικισμούς Κοκκινοχώματος και Νέας Ηρακλείτσας του σημερινού Δήμου Παγγαίου, ο οποίος (αυχένας) αποτελεί το στενότερο σημείο του όρους αυτού, για όποιον επιθυμεί να μεταβεί από την πεδιάδα των Φιλίππων στην θάλασσα και αντίστροφα.

Αφήνω, όμως, να περιγράψει τους δύο πύργους, (που έμειναν στην βιβλιογραφία ως «οι πύργοι του Μπακαλάκη»), ο Γεώργιος Μπακαλάκης, (Χηλή Κωνσταντινούπολης, 1908 - 26 Απριλίου 1991, Θεσσαλονίκη), Έλληνας αρχαιολόγος και καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), πρώτος Έφορος Αρχαιοτήτων της Καβάλας και ιδρυτής του αρχαιολογικού μουσείου της πόλης, στο κείμενο, με τίτλο «ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΕΝ ΚΑΒΑΛΑ ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΠΕΡΙΞ», που δημοσίευσε στα «Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρίας, έτους 1938»:

«…Την μικράν πεδιάδα της Ηρακλείτσας διαρρέει κατά ΒΔ χείμαρρος ονομαζόμενος τουρκιστί sicak dere. Η δια του χειμάρρου τούτου προς την Ελευθερούπολιν (Πράβι) ατραπός συναντά κατά τας υψηλοτέρας κορυφάς (υψόμετρον 200 μέτρων) δύο μαρμαρίνους πύργους. Εκ τούτων ο δεξιά τω ανερχομένω είναι ισοδομικός, εκ δόμων θασίου μαρμάρου. Οι δόμοι είναι καλώς εξειργασμένοι με αναθυρώσεις, υποταινίας και αδράν την εξωτερικήν επιφάνειαν (κυφωτήν, rusticam). Oi γωνιαίοι φέρουν συνδέσμους και είναι υπερμεγέθεις 1,40 X 0,62 X 0,40 μ. Τεχνική και εμφάνισις των πλευρών του πύργου είναι ομοία προς την του περιβόλου της πόλεως Φιλίππων Δ’ π.Χ. αιώνος. Διαστάσεις του πύργου 18 X 15 μ.

Ο αριστερά τω ανερχομένω πύργος κείται επί υψηλοτέρας πως κορυφής, είναι περισσότερον κατεστραμμένος, αι ολίγαι δε θεμελιώσεις του παρουσιάζουν όψιν πολυγωνικήν. Είναι κατεσκευασμέναι εκ διαφόρων εντοπίων ασβεστολίθων και κάπου δια μαρμαρίνων πελεκητών δόμων. Αι ολικαί διαστάσεις του δευτέρου τούτου πύργου είναι ασαφείς.

Είναι ενδεχόμενον μεταξύ των δύο πύργων να διήρχετο αρχαία τις οδός προς τας υψηλοτέρας κορυφάς του Συμβόλου και την Πιερίαν. Η θέσις δεσπόζει των πέριξ».


ΣΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΡΤΩ, ΒΛΕΠΕΤΕ:

1η έως και 11η. Το νεώτερο (ανατολικό) πύργο, που κατασκεύασε εκ θεμελίων ο Φίλιππος, με θασιακό μάρμαρο.

12η έως και 16η. Τον αρχαιότερο (δυτικό) πύργο, που επισκεύασε ο Φίλιππος.

17η έως και 27η. Τμήματα ενός αρχαίου δρόμου, που σώζεται στο μεγαλύτερο μήκος του και οδηγούσε, από την αρχαία πόλη, στην θέση «Παλιάμπελα» της Ελευθερούπολης, στην περιοχή «Βουρνέλης» της Νέας Ηρακλείτσας, περνώντας, αναγκαστικά, ανάμεσα από τους δύο πύργους!

 

 

ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΕΙΜΗΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΛΙΣΣΑ (ΝΤΕΒΕΚΡΑΝΙ) ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΑΓΓΑΙΟΥ

Ήταν άνοιξη του 1996 και περιδιάβαινα, όπως κάνω συχνά μέχρι σήμερα, στα αγαπημένα μονοπάτια της Πιερίας Κοιλάδας. Κάποια στιγμή, βρέθηκα στα ερείπια του Μουσουλμανικού χωριού Ντεβέκρανι (Deve-kiran), που βρισκόταν καναδυό χιλιόμετρα ανατολικά του σημερινού, προσφυγικού χωριού Μέλισσα, του Δήμου Παγγαίου, πάνω στην οδό που διέσχιζε την κοιλάδα, όντας τμήμα της σπουδαίας, στρατιωτικής οδού των Οθωμανών, που είχε το όνομα sol yol.

Προχωρώντας λίγο δυτικότερα από το Μουσουλμανικό χωριό, βρέθηκα στο ερειπωμένο, μουσουλμανικό τέμενος (τζαμί) του χωριού, το οποίο, με την προσθήκη ενός πρόχειρα κατασκευασμένου ιερού, μετατράπηκε στον χριστιανικό ναό του Αγίου Δημητρίου, από τις 62 οικογένειες Ελλήνων προσφύγων, (συνολικά, 240 άτομα), οι οποίοι, στα πλαίσια της ανταλλαγής των πληθυσμών, μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας, (Mübadele), που αποφασίστηκε με την ομώνυμη σύμβαση, που υπογράφηκε στην Λωζάνη της Ελβετίας στις 30 Ιανουαρίου του 1923, ήλθαν εδώ, στο Ντεβέκρανι κι εγκαταστάθηκαν στα σπίτια και τα κτήματα των Μουσουλμάνων κατοίκων του χωριού, που αναχώρησαν για την Τουρκία.

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως κ. Σωφρόνιος Σταμούλης, λόγιος, καταγόμενος από τη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης, στις 12 Φεβρουαρίου του έτους 1930 παρέδωσε, στον τότε ιερέα της προσφυγικής κοινότητας Ελλήνων, που εγκαταστάθηκε στο χωριό, π. Σταύρο Κυριακίδη και στον κ. Ευθύμιο Πετροκόλη, δύο εικόνες, (εικονόθυρα), η μία εκ των οποίων απεικόνιζε τον Παντοκράτορα και η άλλη τον αρχάγγελο Μιχαήλ.

Οι δύο εικόνες, άριστης τέχνης, προερχόμενες, όπως αργότερα μας πληροφόρησαν οι συντηρητές τους, από Κωνσταντινουπολίτικο εργαστήρι, κοσμούσαν τον προσφυγικό ναό – πρώην τέμενος – μέχρις ότου, πριν αρκετές δεκαετίες, οι κάτοικοι ίδρυσαν τη σύγχρονη Μέλισσα, δυτικότερα από το Μουσουλμανικό χωριό κι εγκατέλειψαν, έρμαιο στα στοιχεία της φύσης, το μουσουλμανικό τέμενος, που το 1922 οι ίδιοι είχαν μετατρέψει σε χριστιανικό ναό, αφού ανήγειραν νέο, περικαλλή ναό, τιμώμενο στην μνήμη του μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου, στο κέντρο του νέου χωριού τους.

Έφθασα, λοιπόν, στο ερειπωμένο κτίσμα, στο οποίο είχαν προσευχηθεί, επί πολλά χρόνια, οι πιστοί των δύο θρησκειών, του Χριστιανισμού και του Ισλάμ και στην χέρσα έκταση πέρα από το νότιο τοίχο του ερειπωμένου κτίσματος είδα, ριγμένα στο έδαφος, λασπωμένα και καταπονημένα, δύο μεγάλα κομμάτια ξύλου. Από περιέργεια, τα γύρισα από την πλευρά, με την οποία ακουμπούσαν στο χώμα και είδα, έκθαμβος, ότι επρόκειτο για δύο θαυμάσιες εικόνες, που, όπως εκ των υστέρων με πληροφόρησε ο τότε Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως, μακαριστός κ. Ευδόκιμος, ήταν αυτές, για τις οποίες έκανα λόγο πιο μπροστά, παρόλο δε που είχαν παραμείνει στην ύπαιθρο, για πολλά χρόνια, για κάποιον ανεξήγητο, αλλά, οπωσδήποτε θαυμαστό λόγο, δεν είχαν ολοσχερώς καταστραφεί!

Μου ήταν αδύνατο ν’ αδιαφορήσω! Τα μέγεθος των εικόνων, η ιδιότητά τους, ως καθαγιασμένων αντικειμένων της Χριστιανικής λατρείας και η ποιότητα της αγιογράφησής τους δεν ήταν δυνατόν να μ’ αφήσουν αδιάφορο! Απευθύνθηκα αμέσως στον φίλο, τότε αστυνομικό, Χρήστο Γιαρισκάνη, ο οποίος έφερε αμέσως ένα αγροτικό όχημα, με το οποίο μεταφέραμε, με προσοχή, τις δυο εικόνες στο Μητροπολιτικό μέγαρο, στην Ελευθερούπολη.

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως κ. Ευδόκιμος, σε συνεννόηση με την Αρχαιολογική Υπηρεσία, παρέδωσε τις εικόνες για συντήρηση, η οποία προσέδωσε σ’ αυτές την παλιά αίγλη και λάμψη τους και εκείνη μεν του Παντοκράτορος Χριστού την τοποθέτησε μέσα στο μητροπολιτικό μέγαρο, σε περίοπτη θέση, την δε εικόνα του αρχαγγέλου Μιχαήλ την παρέδωσε και τοποθετήθηκε στον Ιερό ναό Αγίου Δημητρίου Μέλισσας.

Από όλη αυτή την γοητευτική ανακάλυψη, μου έμεινε μόνο μια απορία: Ποιοι ήταν εκείνοι, που «πέταξαν», στην κυριολεξία, δύο τέτοια έργα τέχνης, έξω από το ναό, στον οποίο αυτά, για πολλά χρόνια, καθημερινά καθαγιάζονταν;

Στις φωτογραφίες που αναρτώ, βλέπετε τις δύο εικόνες, στην κατάσταση που ήταν όταν τις βρήκα. Στις πέντε (50 πρώτες, βλέπετε την εικόνα του Παντοκράτορα Χριστού, στις επόμενες έξι, την εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και στις υπόλοιπες το Μουσουλμανικό τέμενος, το οποίο, μετά το 1922, είχε μετατραπεί στον Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου και το οποίο, από το έτος 1930 και για αρκετές δεκαετίες, τις φιλοξένησε.