ΜΙΑ ΟΧΥΡΗ ΘΕΣΗ ΚΙ ΕΝΑΣ ΜΙΚΡΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΙΕΡΩΝ ΘΡΑΚΩΝ, ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΟΙΛΑΔΑ, (ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΕΩΝ ΠΑΓΓΑΙΟΥ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΟΥ)

Στην εποχή του Ομήρου, οι Θράκες, το μεγαλύτερο έθνος στον κόσμο μετά τους Ινδούς, σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα, ζούσαν ακόμη, από τον ποταμό Δούναβη μέχρι τον Όλυμπο και την Χαλκιδική. Συνεπώς, αυτοί κατείχαν κι ολόκληρη την μεταξύ του Νέστου και του Στρυμόνα περιοχή και βέβαια και τα όρη Παγγαίο και Σύμβολο, που μέχρι την εποχή του βασιλέως των Μακεδόνων Φιλίππου του Β' εθεωρείτο ότι ανήκαν στην Θράκη.

Γύρω στον 750 π.Χ., τα δύο σπουδαιότερα θρακικά φύλα που διαδραμάτισαν κυρίαρχο ρόλο στα δρώμενα του Παγγαίου στους ιστορικούς χρόνους, οι Ηδώνες ή Ηδωνοί και οι Πίερες, κατοικούσαν ακόμη στις προγονικές εστίες τους, οι πρώτοι στην πέραν του Στρυμόνος Μυγδονία και οι δεύτεροι στους πρόποδες του Ολύμπου, την μέχρι και σήμερα καλούμενη Πιερία. Ήδη όμως από τον 7ο αιώνα π.Χ. και μετά εκδιώχθηκαν από τους πρώτους Μακεδόνες βασιλείς, οι μεν Πίερες από τον Περδίκα τον 1ο, οι δε Ηδώνες ή Ηδωνοί από τον Αλέξανδρο τον 1ο κι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν στην εδώθε του Στρυμόνος περιοχή και να εγκατασταθούν, οι μεν Πίερες στην νότια του Παγγαίου εκτεινόμενη Πιερία Κοιλάδα, ανατολικά μέχρι την σημερινή Ελευθερούπολη και νότια μέχρι και την θάλασσα, που πήρε έκτοτε το όνομά τους και ονομάστηκε Πιερικός Κόλπος, (δείτε Θουκυδίδη ΙΙ, 99, 3: "Την δε παρά θάλασσαν νυν Μακεδονίαν Αλέξανδρος ο Περδίκκου πατήρ και οι πρόγονοι αυτού Τημενίδαι, το αρχαίον όντες εξ Άργους, πρώτοι εκτήσαντο και εβασίλευσαν, ­αναστήσαντες μάχη, εκ μεν Πιερίας Πίερας, οί ύστερον υπό το Παγγαίον, πέραν του Στρυμόνος, ώκησαν Φάγρητα και άλλα χωρία (και έτι νυν Πιερικός Κόλπος καλείται η υπό τω Παγγαίω προς θάλασσαν γη­"), οι δε Ηδώνες στην κάτω κοιλάδα του Στρυμόνα και στο βορειοδυτικό Παγγαίο.

Σ’ εκείνη, την αρχαϊκή εποχή, η Πιερία κοιλάδα βρισκόταν στο περιθώριο της Θασιακής περαίας, των αποικιών, δηλαδή, που είχαν δημιουργήσει οι Θάσιοι στην ακτή. Οι σχέσεις μεταξύ των Πιέρων και των Θασίων είναι ακόμη αδιευκρίνιστες, αφού οι ιστορικές πηγές δεν προσφέρουν πληροφορίες σχετικά με το θέμα. Διατηρούσαν προφανώς σχέσεις, αλλά δεν είχαν ενταχθεί στην επικράτεια της Θάσου στις αρχές του 5ου αι. π.Χ., όπως και το Παγγαίο και τα μεταλλεία του, που σύμφωνα με τον Ηρόδοτο εξακολουθούσαν να είναι στα χέρια των Θρακών. Η θασιακή, Σκαπτή Ύλη αναζητείται από την πρόσφατη αρχαιολογική έρευνα ανατολικά της Καβάλας, στις νότιες υπώρειες των βουνών της Λεκάνης, ως τον ποταμό Νέστο.

Όπως προανέφερα, οι σπουδαιότερες πόλεις των Πιέρων Θρακών, στη νέα, πλέον, κοιτίδα τους, την Πιερία κοιλάδα, που εκτείνεται μεταξύ των ορέων Παγγαίου και Συμβόλου, ήταν ο Φάγρης, που ανασκάπτεται από την αρχαιολογική Υπηρεσία της Καβάλας και το Πέργαμον, στην ακρόπολη του οποίου θα ξεκινήσουν ανασκαφές το προσεχές καλοκαίρι, (δείτε για το Πέργαμον πρόσφατη ανάρτησή μου: https://www.facebook.com/theodoros.lymperakis/posts/pfbid0XMmPWEBdatH1jHehorTjfo1Zx5fQL5THoy2uMRqcMbr1cFXw96ER98uVVDjHnHdcl

Εκτός, όμως, από τις πόλεις τους, οι Πίερες διατηρούσαν στην Πιερία κοιλάδα κι άλλες οχυρές θέσεις ή μικρούς οικισμούς. Μια τέτοια οχυρή θέση κι έναν μικρό και άγνωστο οικισμό τους σας παρουσιάζω σήμερα, στην παρούσα ανάρτησή μου.



Η ΟΧΥΡΗ ΘΕΣΗ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 1η έως 22η )


Πρόκειται για ισχυρή οχύρωση, κατασκευασμένη από αργόλιθους, χωρίς συγκολλητική ουσία, που σχηματίζουν, όμως, μια συνολική, οχυρωματική κατασκευή, η οποία έχει το εξής χαρακτηριστικό: Είναι δύσκολο, σήμερα, ν’ αντιληφθούμε την σκοπιμότητα του τρόπου, με τον οποίο έχουν κατασκευαστεί στο έδαφος οι γραμμές οχύρωσης!

Η οχύρωση αυτή καταλαμβάνει έναν από τους λόφους, με τους οποίους το Σύμβολο όρος «εισβάλλει», κυριολεκτικά, στην Πιερία κοιλάδα, έναν λόφο που βρίσκεται, φυσικά, στην αριστερή όχθη του Μαρμαρά (του Θερμοποτάμου των Βυζαντινών), καναδυό χιλιόμετρα δυτικά της εξόδου της Εγνατίας οδού στην Μουσθένη.

Ο λόγος ύπαρξης της οχύρωσης αυτής ήταν, φυσικά, κατά κύριο λόγο, ο έλεγχος της Πιερίας κοιλάδας, όχι, όμως, μόνο αυτός, διότι στον οχυρό λόφο υπάρχουν σαφή ίχνη επεξεργασίας μετάλλων!

Στις φωτογραφίες που αναρτώ, βλέπετε:

1η έως 6η: Τον λόφο με την οχύρωση, από κάποια απόσταση.

7η έως 11η: Απομεινάρια των οχυρώσεων, (ότι επιβίωσε από τις «επεμβάσεις» των αρχαιοκαπήλων).

12η : Ερείπια κτιρίου, πάνω στον οχυρό λόφο.

13η έως 15η: Όστρακα αρχαίων αγγείων, από την επιφάνεια του λόφου.

16η: Σκωρία μεταλλεύματος – έναν από τους λόγους ύπαρξης της οχυρής θέσης.

17η: Νεώτερο βραχογράφημα (1957) αλλά και περίεργες λακκούβες στον ίδιο βράχο, (cup marks);

18η έως 22η: Την θέα από τον οχυρό λόφο, προς κάθε κατεύθυνση της Πιερίας κοιλάδος.



Ο ΜΟΝΟΛΙΘΟΣ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 23η έως 34η)


Με αυτό το όνομα, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά κατά την βυζαντινή εποχή, ήταν, δηλαδή, άγνωστο κατά την αρχαιότητα, είναι γνωστός ο αρχαιολογικός χώρος, που εκτείνεται στην αριστερή όχθη του Μαρμαρά (ή Θερμοποτάμου, κατά την βυζαντινή εποχή), του ρέματος, δηλαδή, που διασχίζει την Πιερία κοιλάδα. Ο χώρος αυτός βρίσκεται στο σημείο, όπου ο Μαρμαράς «αλλάζει κατεύθυνση», στο ύψος, περίπου, του Πλατανοτόπου κι αρχίζει να κατευθύνεται νότια, προς τα λουτρά Ελευθερών και τις εκβολές του.

Ανατολικά του αρχαιολογικού χώρου του Μονολίθου, στους λόφους που Συμβόλου όρους, που βρίσκονται ακριβώς πάνω απ’ αυτόν και στην τοποθεσία «τσεσμέ τ’ αγά», εκτείνεται ένας απέραντος, απίστευτα λεηλατημένος από τους αρχαιοκαπήλους, αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος, προφανώς, είχε σχέση με τον Μονόλιθο και αποτελείται από μια οχυρή θέση, κάτι σαν «ακρόπολη», φτιαγμένη από ένα υλικό που μοιάζει με πωρόλιθο, εκατοντάδες ανοιχτούς τάφους, με τα οστά των προγόνων μας πεταμένα έξω από αυτούς, ερείπια κατασκευών επεξεργασίας μετάλλου, (όλα αυτά εκτείνονται σε αρκετούς λόφους, που απέχουν αρκετά μεταξύ τους), καθώς και μια παλαιότατη κατασκευή με κρήνες, που κι αυτές τις ξήλωσαν, κυριολεκτικά, οι αρχαιοκάπηλοι και η οποία δικαιολογεί το όνομα της τοποθεσίας (τσεσμέ τ’ αγά = βρύση του αγά). Στον ταλαιπωρημένο αυτόν αρχαιολογικό χώρο θ’ αφιερώσω μια προσεχή ανάρτησή μου!

Στις φωτογραφίες που αναρτώ, βλέπετε:

23η έως 27η: Γενικές απόψεις του αρχαιολογικού χώρου.

28η έως 30η: Ερείπια κτισμάτων, (κάποια από τα οποία είναι νεώτερα, όπως αυτά ενός οθωμανικού χανιού).

31η: Όστρακο αρχαίου αγγείου.

32η και 33η: Παλαιότατο υδραγωγό, άριστα κατασκευασμένο και διατηρημένο, που μετέφερε νερό σε απόσταση χιλιομέτρων, (μεταξύ άλλων και σε υδρόμυλο του 14ου αιώνα, της Ιεράς Μονής Ιβήρων, του Αγίου όρους, που βρισκόταν επίσης στην αριστερή όχθη του Μαρμαρά – Θερμοποτάμου και τον οποίο πρόλαβα και φωτογράφισα, διότι, στη συνέχεια, τον κατέστρεψαν αρχαιοκάπηλοι)

34η. Ο γράφων, ανάμεσα στα ερείπια του Μονολίθου.

ΕΝΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΧΑΝΙ, ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ ΝΙΚΗΣΙΑΝΗΣ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑΝΗΣ (ΓΚΟΡΙΑΝΗΣ) ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΑΓΓΑΙΟΥ



Στον απέραντο κάμπο, που εκτείνεται στ’ ανατολικά της Νικήσιανης, (χωριού γηγενών Ελλήνων, που οι απαρχές του χάνονται στα βάθη της ιστορίας) και της Γεωργιανής, (μουσουλμανικού χωριού με το όνομα Γκόριανη, που από το 1924 κατοικείται από Έλληνες πρόσφυγες από την Μ. Ασία και την Ανατολική Θράκη), μέσα στα όρια του σημερινού Δήμου Παγγαίου και στις παρυφές των Τεναγών των Φιλίππων, που αποξηράνθηκαν το έτος 1936, υπάρχουν, καλυμμένα από πυκνή βλάστηση, τα ερείπια ενός μεγάλου, οικοδομικού συγκροτήματος, που καλύπτει έκταση περίπου 200 Χ 200 μέτρων και βρίσκεται σε απόσταση 300 μέτρων νοτιοανατολικά του πασίγνωστου, αρχαίου τύμβου της Νικήσιανης, (στον οποίο θ’ αναφέρεται μια προσεχής ανάρτησή μου).

Η πρόσβαση στο οικοδομικό αυτό συγκρότημα, το οποίο, στην μνήμη των γηγενών κατοίκων της Νικήσιανης, έχει μείνει ως «χάνι», μπορεί σήμερα να γίνει εύκολα, από χωμάτινη, αγροτική οδό, η οποία ξεκινά αριστερά από την επαρχιακή οδό Νικήσιανης – Καλαμπακίου, λίγο μετά την κλινική «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ».

Στους αιώνες, που το συγκεκριμένο χάνι ήταν σε λειτουργία, από την δυτική πλευρά του περνούσε μια πανάρχαια, πολυσύχναστη οδός, η οποία ερχόταν από την Ελευθερούπολη (Πράβι) και κατευθυνόταν προς τις Σέρρες. Όπως μου μετέφερε ο αγαπητός φίλος Θανάσης Δασκαλούδης, οι κάτοικοι της Νικήσιανης, ακόμη και σήμερα, αποκαλούν «παλιό δρόμο» και «Εγνατία», αυτή τη συγκεκριμένη οδό και όταν θέλουν ν’ αναφερθούν στους αγρούς τους, λένε «πάνω απ’ τον παλιό δρόμο» ή «κάτω από τον παλιό δρόμο».

Σήμερα, στην βορειοδυτική πλευρά του συγκροτήματος είναι εμφανή τα ίχνη μιας εισόδου, (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 3 και 4) και αμέσως πίσω από αυτήν ένας ισχυρός τοίχος, πάχους 1,40 μέτρων, προφανώς προερχόμενος από σημαντικό κτήριο του συγκροτήματος, ο οποίος ίσως και να είναι παλαιότερος των χρόνων της οθωμανικής κυριαρχίας, (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 5 και 6).

Στην τελευταία φωτογραφία, βλέπετε θραύσμα από κεραμικό της οθωμανικής περιόδου και στις υπόλοιπες φωτογραφίες, βλέπετε ότι απέμεινε, μετά από έναν αιώνα εγκατάλειψης και «ερευνών» των χρυσοθηρών, από το άλλοτε εντυπωσιακό συγκρότημα, μια καλή εικόνα του οποίου, όμως, παρέχει μια αεροφωτογραφία του 1945, της Γ.Υ.Σ.



AN OTTOMAN HAN, EAST OF THE VILLAGES NIKISIANI AND GEORGIANI (GOJRAN), OF THE MUNICIPALITY OF PANGAION



In the vast plain, which stretches to the east of Nikisiani, (a village of native Greeks, whose beginnings are lost in the depths of history) and Georgiani, (a muslim village named Gojran, which, since 1924, has been inhabited by greek refugees, who came from Asia Minor and Eastern Thrace), within the boundaries of the current Municipality of Pangaion and on the outskirts of the Tenagi (marshes) of Philippi, which were drained in 1936, there are, covered by dense vegetation, the ruins of a large building complex, covering an area of ​​approximately 200 X 200 meters and located at a distance of 300 meters southeast of the well-known, ancient tomb of Nikisiani, (about which, I’ll make a future post).

Access to this building complex, which, in the memory of the indigent residents of Nikisiani, has remained as a "han" (Ottoman era hostel, for passengers and their horses), can be easily done today, from a rural road, which starts on the left of the Nikisiani - Kalampaki provincial road, some hundred meters after the "ELEFTHERIA" psychiatric clinic.

During the centuries, when this particular han was in operation, an ancient, busy road passed through its western side, coming from Eleftheroupolis (Pravi) and heading towards Serres. As my dear friend Thanasis Daskaloudis told me, the residents of Nikisiani, even today, call this particular road "old road" and "Egnatia", and when they want to refer to their fields, they say "above the old road ” or “down the old road”.

Today, on the northwest side of the complex, traces of an entrance are visible (PHOTOS 3 and 4) and immediately behind it, a strong wall, 1.40 meters thick, apparently belonging to an important building of the complex, which may be older of the years of Ottoman rule, (PHOTOS 5 and 6).

In the last photo, you see a fragment of pottery, from the Ottoman period, and in all the other photos, you see what remains, after a century of abandonment and "exploration" by gold diggers (looters), of the once impressive complex, a good picture of which, however, is provided by an aerial photo of 1945, of G.Y.S.


ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΤΟΥ ΠΙΟ ΠΑΝΩ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΜΟΥ:
Με αφορμή την ανάρτηση του πιο πάνω κειμένου μκου στο facebook, είδα, με χαρά, ότι ξεκίνησε ένας γόνιμος διάλογος, από τον οποίο προέκυψε ότι το οικοδομικό αυτό συγκρότημα δεν ήταν απλώς ένα χάνι, αλλά κάτι πολύ ευρύτερο, η έδρα του Οθωμανού ιδιοκτήτη ενός τσιφλικιού, (δηλαδή, μιας μεγάλης, ως επί το πλείστον, έκτασης των οθωμανικών χρόνων, που περιείχε αγροτικές και δασικές εκτάσεις, την κατοικία του ιδιοκτήτη – τσιφλικά και τα κτίσματα που ήταν απαραίτητα για την λειτουργία του, (κατοικίες εργαζομένων, αποθήκες κλπ.)
Μεταφέρω, λοιπόν, αυτούσιες, τις απόψεις δύο φίλων, που σχολίασαν – διόρθωσαν και συμπλήρωσαν την ανάρτησή μου, με τα εξής, ενδιαφέροντα στοιχεία:
Ο Κωνσταντίνος Μιχαλόπουλος έγραψε ότι «το συγκεκριμένο κτίσμα λέγεται τσιφλίκι και δεν ήταν χάνι, ήταν κατοικία Τούρκου Αγά η προύχοντα. Υπήρχαν αποθήκες σιτηρών, στάβλος για ζώα, κατοικίες για εργάτες, πηγάδια και πολλά άλλα».
Ο Θανάσης Δασκαλούδης έγραψε: «Το "τσιφλίκι", μέρος γνωστό από τα παιδικά μας χρόνια, που αποτελούσε προορισμό, κάποια καλοκαιρινά βράδια, όταν κατεβαίναμε για συλλογή καπνού και πάντα θυμάμαι ότι η συγκεκριμένη τοποθεσία και η "τούμπα" λίγο πιο δίπλα, αποτελούσε θέμα συζήτησης με τους γονείς μας. Κατοικία, σπίτι Αγά ήταν κάποτε, μου έλεγε ο αείμνηστος πατέρας μου».
Στα παραπάνω, εγώ προσθέτω μόνο την εξής «αντίρρησή» μου: Αποδέχομαι, φυσικά, την άποψη ότι το συγκεκριμένο, οικοδομικό συγκρότημα αποτελούσε την έδρα του ιδιοκτήτη ενός τσιφλικιού - ενός μεγάλου κτήματος των οθωμανικών χρόνων - αυτό, όμως, καθόλου δεν σημαίνει ότι αποκλείεται να υπήρχε και χάνι, ανάμεσα στα κτίσματα του συγκροτήματος, όπως υπήρχε χάνι (και διαθέτουμε, μάλιστα και φωτογραφία), στο οικοδομικό συγκρότημα της έδρας του μεγάλου τσιφλικιού του Τσιρπαντί ή Τσαρπαντί, που βρισκόταν εκεί που σήμερα βρίσκεται η Νέα Καρβάλη Καβάλας, αλλά και σε άλλα, γειτονικά ή πιο μακρινά τσιφλίκια.