Η ΣΤΕΡΝΑ ΤΩΝ ΓΑΝΟΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
(σήμερα Tepeköy)
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ – ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ – ΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ
ΣΧΟΛΕΙΑ
Είναι γνωστό ότι, κατά τους πρώτους χρόνους της δουλείας, ήταν δυσκολ;oτατο να μαθαίνουν τα παιδιά γράμματα, δεν υπήρχαν δάσκαλοι και σχολεία και μόνο οι ιερείς δίδασκαν στα παιδιά ανάγνωση, (τον Απόστολο και το ψαλτήρι), στους νάρθηκες των ναών.
Το παιδί που κατόρθωνε να διδαχθεί και το ψαλτήρι θεωρούνταν εγγράμματο, γι’΄ αυτό κι έλεγαν «αυτός έβγαλε το ψαλτήρι».
Στα πρώτα εκείνα χρόνια, οι δάσκαλοι δίδασκαν στους μαθητές ανάγνωση και τις τέσσερις πράξεις της αριθμητικής. Όταν οι Τούρκοι επέτρεψαν στους υπόδουλους Έλληνες, να φέρνουν στα σχολεία δασκάλους κι από την ελεύθερη Ελλάδα, τότε σ’ όλα τα σχολεία των Γανοχώρων ήρθαν διπλωματούχοι δάσκαλοι, που εφάρμοζαν συστηματική, σύγχρονη διδασκαλία. Τους δασκάλους πλήρωναν οι Κοινότητες πάντοτε. Από τους υπόδουλους Έλληνες, λίγοι ήταν τελειόφοιτοι των Γυμνασίων, διότι των πλουσίων τα παιδιά επιδίδονταν κυρίως στο εμπόριο. Γυμνάσια υπήρχαν μόνο στις μεγάλες πόλεις, Κωνσταντινούπολη, Αδριανούπολη, Φιλιππούπολη και Θεσσαλονίκη. Η Καλλίπολη και η Ραιδεστός, στην Ανατολική Θράκη, είχαν κι αυτές Αστικές Σχολές.
Κατά το 1850, οι κάτοικοι της Στέρνας έκτισαν ένα ωραίο σχολείο, απέναντι από το ναό των Ταξιαρχών, στο δυτικό άκρο της βόρειας συνοικίας, το οποίο ήταν, πράγματι, το καλύτερο σχολείο όλων των ελληνικών κοινοτήτων της γύρω περιοχής. Είχε μία μεγάλη αίθουσα, δύο δωμάτια, μίαν σάλα, κωδωνοστάσιο και η καμπάνα του χτυπούσε πρωί και μεσημέρι, προκειμένου να προσέλθουν οι μαθητές. Κατά το έτος 1871, το σχολείο εκείνο ήταν εξατάξιο, με 90 μαθητές και αργότερα μετατράπηκε σε αρρεναγωγείο.
Η έκθεση της Επετηρίδος Θρακικού, Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, του σχολικού έτους 1872/1873, αναφέρει 80-100 μαθητές και ένα διδάσκαλο, ο οποίος λάμβανε ετησίως το ποσό των 3.500 γροσιών.
Στο σχολείο της Στέρνας φοιτούσαν ανάμικτα τα παιδιά, αλλά υπήρχε ανάγκη ίδρυσης Παρθεναγωγείου και γι’ αυτό οι κάτοικοι μετέτρεψαν σε Παρθεναγωγείο το κλειστό Μετόχι των τιμίων δώρων, οπότε έφεραν και διπλωματούχο δασκάλα, την Αθηναία Βασιλική, η οποία δίδαξε επί πολλά έτη.
Από άλλη έκθεση του Θρακικού, Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ραιδεστού, που συντάχθηκε την 25η Σεπτεμβρίου του 1882, πληροφορούμαστε ότι στην κοινότητα υπήρχε μία δημοτική σχολή με 80 μαθητές και δύο διδασκάλους.
Όπως είδαμε παραπάνω, η Στέρνα ήταν μία αξιόλογη κωμόπολη που καταλάμβανε μεγάλη έκταση, διέθετε ισχυρή οικονομία και ο αριθμός των κατοίκων της ήταν σχετικά μεγάλος. Έτσι, κατά τό 1885—1895, οπότε η Στέρνα ευημερούσε, οι κάτοικοι της νοτιοδυτικής συνοικίας (του «Πέρα Μαχαλά»), θεώρησαν μειωτικό, να μην έχουν στη συνοικία τους σχολείο και γι’ αυτό μετέτρεψαν σε σχολείο ένα κοινοτικό κτίριο, που χρησιμοποιούσαν και ως νηπιαγωγείο, στο οποίο δίδαξε ο Φωτάκης Τσολάκης, ως νηπιαγωγός, επί πολλά έτη.
Αυτή η «ζήλεια» των κατοίκων της νοτιοδυτικής συνοικίας φαίνεται, με τον καλύτερο τρόπο, στο εξής απόσπασμα του Ευστρατίου Δράκου, στα «ΘΡΑΚΙΚΑ» του, το οποίο μεταφέρω αυτούσιο: «Επειδή δε και οι Στερνίται είναι Έλληνες, δεν στερούνται του «γενικού ελαττώματος», δηλαδή η διχόνοια και ο κομματισμός πρυτανεύουσι και παρ' αυτοίς, ως και παρά πλείστοις, οις δεν έχαρακτήρισα, φεισθείς της μελάνης. Θέλουσιν ως διδάσκαλον άλλοι μεν τούτον, άλλοι δε εκείνον, ως «ηθικώτερον», όθεν εύρον εις μεν το κοινόν σχολείον 40 μαθητάς, του δε διδασκάλου τα ετήσια 55 λίρας, εις δε το ιδιωτικόν 120 παιδία: Κεκλεισμένον εύρον και το παρθεναγωγείον, εις ο εφοίτουν 80 κοράσια, υπό την διεύθυνσιν εναρέτου διδασκαλίσσης και άλλη τις διετήρει ίδιον, ενώ υπάρχει ως παρθενών το προσφερθέν υψηλόν μετόχιον της αθωνιάδος μονής του αγίου Παύλου, σεβάσμιος δε τις είπεν εμοί τότε ότι, όσοι προύχοντες ενταύθα, τόσα και λάβαρα. Αλλά μήπως και οι Πλατανίται αναιδώς δεν υβρίζονται εν καφείοις και δεν δύναταί τις ίνα διακρίνη, τις ο μικρός και τις ο μέγας; Δαπανώνται δε προς εκπαίδευσιν της νεολαίας αυτόθι (εννοεί, στη Στέρνα), 168 λίραι εν κοινοτική ειρήνη. Ο πρώην επίσκοπος Μετρών Δοσίθεος είναι Στερνίτης.
Το 1892 λειτουργούσαν τρεις σχολές: μία δημοτική σχολή, με 40 μαθητές και ένα διδάσκαλο, ο οποίος αμειβόταν ετησίως με το ποσό των 55 λιρών, μία ιδιωτική σχολή, με 120 μαθητές και το παρθεναγωγείο, το οποίο στεγαζόταν στη μονή του αγίου Παύλου (μετόχι των Ιβήρων), με 80 μαθήτριες και μία διδασκάλισσα.
Το 1902 λειτουργούσαν μια αστική σχολή, με 180 μαθητές και δυο διδασκάλους και ένα παρθεναγωγείο, με 120 μαθήτριες και δύο διδασκάλισσες. Τα ετήσια έξοδα συντήρησής τους ανέρχονταν στο ποσό των 1.800 φράγκων.
Το 1905 στην κοινότητα λειτουργούσαν μία δημοτική σχολή, με 150 μαθητές και ένα διδάσκαλο και ένα παρθεναγωγείο, με 80 μαθήτριες και μία διδασκάλισσα. Ο ετήσιος προϋπολογισμός των σχολείων ανερχόταν στο ποσό των 2.760 φράγκων.
Την επομένη δεκαετία, συμφωνά με την έκθεση της Ιεράς Μητροπόλεως Μυριοφύτου και Περιστάσεως, που συντάχθηκε στην Περίσταση, την 31η Οκτωβρίου του 1911, λειτουργούσαν στη Στέρνα οι παρακάτω σχολές: Μία πεντατάξια σχολή αρρένων, με 135 μαθητές και δύο διδασκάλους και μία τετρατάξια σχολή θηλέων, με 140 μαθήτριες και μία διδασκάλισσα. Ο ετήσιος προϋπολογισμός του αρρεναγωγείου ανερχόταν στο ποσό των 9.265 γροσιών, ενώ ο αντίστοιχος του παρθεναγωγείου στο ποσό των 4.578 γροσίων.
Στα χρόνια της ευημερίας, στα σχολεία της κοινότητας δίδαξαν ονομαστοί δάσκαλοι, όπως ήταν ο Μ. Δημητριάδης, στο αρρεναγωγείο, που δίδαξε περί τα 25 έτη, ο Μιλτιάδης Καλλικρατεύς (1890), η Διαλέτη Παίση (1920-1921), ο Ιερώνυμος (ιερέας) (1920-1921) και ο Κωνσταντίνος Χαραλάμπης (1920-1921). Επίσης, η οικονομική κατάσταση των κατοίκων επέτρεπε, σε πολλούς μαθητές, να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Κωνσταντινούπολη. Πρώτοι Στερνιώτες, τελειόφοιτοι της Μεγάλης του Γένους Σχολής, ήταν ο Νικόλαος Λαμπαδάριος, (του οποίου το εκκλησιαστικό όνομα ήταν Νεόφυτος και υπήρξε επίσκοπος Τρωάδος (1912-1924), και ο Στυλιανός Νεράντζης. Ο μεν πρώτος έγινε Αρχιερέας, ο δε δεύτερος έγινε δάσκαλος. Από τη Στέρνα καταγόταν, επίσης, ο επίσκοπος Συνάδων (1872-1874) και εν συνεχεία Μετρών και Αθύρων (1874-1879), Δοσίθεος Λαμπαδάριος.
Τα «καλά χρόνια» της κοινότητας, όμως, είχαν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι κάτοικοι καλούνταν, πλέον, ν’ αντιμετωπίσουν τις συνέπειες του καταστροφικού σεισμού του 1912, όπως και αυτές των Βαλκανικών Πολέμων και του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Τα προβλήματα τα οποία συνάντησαν ήταν πολλά, όπως προβλήματα επιβίωσης, γιατί η οικονομία τους διαλύθηκε, οπότε τα σχολεία πρέπει να σταμάτησαν τη λειτουργία τους και άρχισαν να επαναλειτουργούν, σταδιακά, από το 1918. Αυτό συνάγεται:
1) Από κώδικα της Ιεράς Μητροπόλεως Μυριοφύτου και Περιστάσεως, που είναι το πρωτόκολλο της μητροπόλεως, στη στήλη των εξερχόμενων του οποίου, με ημερομηνία 26 Ιουλίου του 1911, πληροφορούμαστε ότι η Ιερά Μητρόπολη Μυριοφύτου και Περιστάσεως ζητούσε άδεια, από την Υποδιοίκηση Περιστάσεως, για να λειτουργήσουν τα σχολεία Περιστάσεως, Στέρνας, Ηρακλείτσας, Λούπιδας, Γενίκιοι, Γκιολτζίκ και Γιαγάτς. Η συνοπτική περιγραφή της αίτησης αυτής δεν εξηγεί τους λόγους, για τους οποίους τα σχολεία δεν λειτουργούσαν και δεν γνωρίζουμε, αν η προσπάθεια αυτή έφερε αποτέλεσμα. Γνωρίζουμε, πάντως, με βεβαιότητα, ότι τα σχολεία των κοινοτήτων Περιστάσεως, Στέρνας, Ηρακλείτσας, Λούπιδας και Γκιολτζίκ λειτουργούσαν έως το 1914. Η επιστολή αναφέρει ότι, τελικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μετά από πολλές προσπάθειες, κατόρθωσε ν' αποσπάσει τα σχετικά Φιρμάνια από την Τουρκική κυβέρνηση.
2) Στον ίδιο κώδικα της Ιεράς Μητροπόλεως Μυρι¬οφύτου και Περιστάσεως, που χρησιμοποιούνταν ως πρωτόκολλο, αναφέρεται ότι το 1918 ο προϊστάμενος της κοινότητας, αρχιμανδρίτης Ιερόθεος, ζήτησε άδεια για τη λειτουργία του κοινοτικού σχολείου. Αυτό σημαίνει ότι, έως τη χρονιά αυτή, επίσης δεν λειτουργούσε σχολείο στην κοινότητα. Τα μαθήματα άρχισαν το επόμενο έτος, το 1919, τα οικονομικά όμως προβλήματα, η μείωση του πληθυσμού, καθώς και οι ανάγκες για εργασία πολλών νέων, δεν επέτρεψαν την άνεση του παρελθόντος. Από τα τρία σχολεία, που υπήρχαν στη Στέρνα προ του πολέμου, τώρα λειτουργούσε, αντιμετωπίζοντας μάλιστα πολλές δυσκολίες, μόνο ένα, με μικρό αριθμό μαθητών, σε σχέση με το παρελθόν. Συγκεκριμένα, τώρα πλέον, στο σχολείο της κοινότητας, σε πέντε τάξεις, φοιτούσαν 37 μαθητές και 43 μαθήτριες. Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν τα σχολεία και οι μαθητές διήρκεσαν έως την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Τις ακόλουθες, ενδιαφέρουσες πληροφορίες, για τον πληθυσμό της Στέρνας, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά και για τα σχολεία της, μας παρέχει ο Στ. Β. Ψάλτης, στο σύγγραμμά του με τίτλο «Η ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΣ ΤΟΥ ΕΝ ΑΥΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ», που εκδόθηκε το έτος 1919, (δείτε την βιβλιογραφία, στο τέλος των αναρτησεών μου αυτών):
«§ 159. Η Μητρόπολις αύτη, μέχρι προ ολίγων ετών απλή Επισκοπή ούσα, συνέχεται με την Μητρόπολιν Γάνου και Χώρας προς Ανατολάς, οριζομένη προς Βορράν και Δυτικώς υπό της Μητροπόλεως Ηρακλείας και προς Νότον περιβρεχομένη υπό της Προποντίδος. Περιείχε, κατά τον Πατριαρχικόν κώδικα του 1859, χωρία 10 και στέφανα (δηλ. οικογένειες) 2.729, τ. έ. ψυχάς 13.645.
§ 160. Τω 1873, κατά την Επετηρίδα του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, σελ. 106, περιείχε 17.000 ψυχάς, τ. έ. έλαβεν αύξησιν 3.355 ψυχών. Ιδού περίληψις της εκθέσεως ταύτης, κατά χωρία».
(Εδώ ο συγγραφέας αναφέρει ότι η Στέρνα είχε 120 κατοίκους (πράγμα που αποτελεί προφανές, αριθμητικό λάθος) και ότι μαζί με την Περίσταση, την Ηρακλείτσα, τον Πλάτανο, το Καλαμίτσι και την Λούπιδα είχαν 660 συνολικά μαθητές και 4 δασκάλους).
«§ 161. Τους αυτούς αριθμούς, εκτός δια την κωμόπολιν Περίστασιν, δι' ην ορίζει 1.500 αντί των 5.000, ους παρέχει η Επετηρίς, παρουσιάζει και ο Synvet σελ. 6, εν τέλει ορίζων ως σύνολον κατοίκων 13.160 και σχολεία μετά 15 διδασκάλων και 1.100 μαθητών. Φαίνεται όμως ότι ο Synvet, υποβιβάσας τους κατοίκους της Περιστάσεως εις 1.500 μόνον, τ. έ. εις οικογενείας 300, δεν ευρίσκεται εν τη αληθεία, διότι τόσον εκ της εκθέσεως του Δράκου, ην θα ίδωμεν εν τοις επομένοις, όσον και εκ στατιστικής, δημοσιευθείσης εν τω φύλλω της 15 Ιουνίου 1907 της Εκκλησιαστικής Αληθείας, καθ' ην οι μαθηταί μόνον της κωμοπόλεως ταύτης ανήρχοντο, τω 1907, εις 450, αποδεικνύεται ότι η Περίστασις είχε πολύ περισσοτέρας οικογενείας των 300, όσας θέλει ο Synvet και ότι πλησιέστερος πάντως προς την αλήθειαν είναι ο αριθμός, ον παρέχει η Επετηρίς του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, ορίζουσα εις 5.000, τουτέστιν εις 1.000 οικογενείας, τον πληθυσμόν της Περιστάσεως.
§ 162. Και ο Χασιώτης, εν τω βιβλίω του, ορίζει τον πληθυσμόν της Μητροπόλεως, διά το 1881, εις 13.500. Όσον αφορά τους μαθητάς, υποβιβάζει απροσδοκήτως πάλιν ο Χασιώτης τον αριθμόν εις 534 μόνον, εν ω τω 1873 η Μητρόπολις είχε μαθητάς 1.060, αυξάνει δ' αφ' έτερου τα χωρία εις 19, εν ω ποτέ δεν είχεν η Μητρόπολις αύτη 19 χωρία».
§ 163. Επειδή δε αφ' ετέρου, ουδεμία άλλη είδησις, μεταξύ του 1880 και 1890, μας δίδεται, περί της Μητροπόλεως ταύτης, όπως μας δίδεται δια τας άλλας Μητροπόλεις, πρέπει να είμεθα ευγνώμονες εις το βιβλίον Θρακικά του Δράκου, όπερ (σελ. 76) μας παρέχει, δια το 1892, λεπτομερή περιγραφήν της τότε επισκοπής, ης περίληψιν παρέχομεν εν τοις επομένοις.
…….. 3) Στέρνα Ελληνικαί οικογένειες 600, Δημ. Σχολείο 1, με 160 μαθητές, Παρθεναγωγείο 1, με 80 μαθήτριες, διδάσκαλοι 2, διδακτικές δαπάνες 175 τουρκικές λίρες……
Βλέπομεν ότι από του 1873 ο πληθυσμός σχεδόν δεν ηυξήθη, διότι και τότε 17.000 ήσαν, κατά την Επετηρίδα του Θρακικού, Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, οι κάτοικοι της Μητροπόλεως, εν ω ο αριθμός των μαθητών ηυξήθη από 1.060 εις 1.720. Και η μεν αύξησις των μαθητών κανονική, ουχί δε και η στασιμότης του πληθυσμού, ήτις είναι απατηλή, διότι αληθώς ο πληθυσμός της κωμοπόλεως Περιστάσεως, όστις εσφαλμένως είχεν ορισθή εν τη Επετηρίδι εις 5.000, έτι δε μάλλον εσφαλμένως είχεν ορισθή υπό του Synvet εις 1.500, έπρεπε να καθορισθή εις οικογενείας 500—600, ή ψυχάς 2500—3000, ότε ο πληθυσμός της Επισκοπής θα ηλαττούτο τω 1873 εις 15.000 και επομένως θα κατεδεικνύετο αύξησις πληθυσμού κατά 2.000 διά το 1892, ότε εγράφη το βιβλίον του Δράκου.
§ 164. Δυστυχώς, από το 1892 δεν έχομεν άλλην έκθεσιν περί της Μητροπόλεως ταύτης. Η μόνη είδησις είναι η σύντομος στατιστική, η παρεχομένη υπό του Α' τόμου του Ημερολο¬γίου των Εθνικών, Φιλανθρωπικών Καταστημάτων εν σελ. 204. Κατά ταύτην, εν τη Μητροπόλει Μυριοφύτου υπήρχον, κατά τω 1905, Αστικαί σχολαί 3, Δημοτικαί 5 και Μικταί 6, εδίδασκον δε διδάσκαλοι 17 και διδασκάλισσαι•7, το όλον 24 και εδιδάσκοντο μαθηταί 1.080 και μαθήτριαι 720, το όλον 1.800.
Βλέπομεν ότι από του 1892 επήλθεν αύξησις των μαθητών 80, αύξησις μικρά και προϋποθέτουσα ή εξόγκωσιν μικράν, εν τη εκθέσει του Δράκου, ή σφάλμα εν τη στατιστική του Ημε¬ρολογίου. Οπωσδήποτε, θα σταθώμεν εις τον αριθμόν 1.800».
Ακολούθως, παραθέτω τον πληθυσμό της Στέρνας, από το 1911 και μετά, με βάση έγγραφα κατατεθειμένα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στατιστικές της Μητροπόλεω Μυριοφύτου και Περιστάσεως, που μελέτησε και παρέθεσε ο κ. Πασχάλης Βαλσαμίδης, στο σύγγραμμά του «Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΣ, ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ ΕΩΣ ΤΟ 1924»:
Το 1911, η Στέρνα είχε 2.480 Έλληνες κατοίκους, (1.270 άνδρες και 1.210 γυναίκες),
το 1913, 1.871 Έλληνες κατοίκους, (903 άνδρες και 968 γυναίκες),
το 1917, 1.173 Έλληνες κατοίκους,
το Μάιο του 1920, 2.083 Έλληνες κατοίκους, (1020 άνδρες και 1.063 γυναίκες),
το 1922, 250 οικογένειες,
ενώ, σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνικού Υπουργείου Γεωργίας, ο συνολικός αριθμός Στερνιωτών, που εγκαστάθηκαν στην Ελλάδα, ανήλθε σε 510 οικογένειες.
ΤΟ ΚΛΙΜΑ – Η ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ - ΟΙ ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
Το κλίμα του χωριού δεν ήταν, υπό κανονικές συνθήκες υγιεινό, λόγω του ότι υπήρχε άφθονο νερό και, κατά συνέπεια, πολλή υγρασία. Οι κάτοικοι υπέφεραν συχνά από μία ασθένεια, την οποία ονόμαζαν θέρμη.
Η κοινότητα της Στέρνας διοικούνταν από 12 δημογέροντες, οι οποίοι φρόντιζαν για τα προβλήματα της κοινότητας. Από αυτούς οι 2 ήταν υπεύθυνοι για τα σχολεία, ενώ οι υπόλοιποι 10 για τους ναούς της κοινότητας. Κατά το 1914 καθήκοντα Μουχταροδημογεροντίας εκτελούσαν οι: Αναγνώστης Κωστής, Μιχάλης Αλεξάνδρου, Παρασκευάς I., Δημήτριος Χρυσαφής, Παναγιώτης Ιωάννου, Δαμιανός Παναγιώτου, Οικονόμος Κωνσταντίνου, Νικόλαος Δέλκου και Φωτάκης Νικόλαος. Το 1919 δημογέροντες εκλέχθηκαν οι: Θεολόγος, Θεόδωρος Θεολόγος, Παρασκευάς Ζώνης, Νικολάκης Δημητρίου, Αναγνώστης Κωστής, Σαράφης Δημητρίου και Κωστής Δημητρίου. Τα τελευταία χρόνια πριν την ανταλλαγή, καθήκοντα δημογερόντων εκτελούσαν οι παρακάτω: Φωτίτζης Τζαμέλης, Παρασκευάς Σείδης, Ιωάννης Κοντός, Αναστάσιος Ουγκαρίδης, Μπαλάσης Μουζμπούκης, Κωνσταντίνος Λαλένης και Ιωάννης Σωίδης.
Η Στέρνα αναπτύχθηκε πολύ νωρίς και μέχρι το 1830-1835 ήταν το κεφαλοχώρι της επαρχίας και σ' αυτή γινόταν το «παζάρι», με την αγοραπωλησία των προϊόντων των γύρω χωριών. Οι Στερνιώτες εργάζονταν κυρίως με τα εμπορικά κέντρα της Ανατολικής Ρωμυλίας, όπου μετέφεραν τα εμπορεύματά τους, ιδίως τα κρασιά και τα ρακιά, τα οποία έφερναν μέχρι το Τσαγκαροχώρι (το τουρκικό χωριό Τσιγκιρλή) με ζώα, γιατί δεν υπήρχε δρόμος βατός σε τροχό, από τη Στέρνα μέχρι το χωριό. Από το χωριό αυτό ξεκινούσαν, σε οργανωμένα καραβάνια, με αμάξια φορτωμένα και ζώα και, όταν έφθαναν στην Ανατ. Ρωμυλία, πωλούσαν τα εμπορεύματά τους και αγόραζαν άλλα, τα οποία μετέφεραν και πουλούσαν στα χωριά της περιοχής τους. Οι εμπορευόμενοι εκείνοι ήταν γεροί και θαρραλέοι, γνώριζαν καλά την τουρκική γλώσσα και ντύνονταν σαν Τούρκοι, με ζουνάρια, κουμπούρες, παλάσκες και κάμες, ώστε δεν φαίνονταν καθόλου πως ήταν Έλληνες. Οι γεροντότεροι από τους Στερνιώτες θυμούνταν μερικούς από τους τρομερούς εκείνους εμπορευόμενους, όπως τον Τσουλάκη, τον Kαφεστέ, τον Γκιρλάνη, τον Σασάνη, τον Κοσμά, τον Μήστελο κ.ά., οι παλαιότεροι δε από αυτούς ήταν ακόμα τρομερότεροι.
Κατά το 1830, οπότε άρχισε η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των υποδούλων Ελλήνων, άρχισε να εξελίσσεται ακόμα περισσότερο το Μυριόφυτο, οι έμποροι του οποίου, με τα ιστιοφόρα τους, άρχισαν να μεταφέρουν τα εμπορεύματά τους, προϊόντα όλων των χωρών της επαρχίας, μέχρι την Κων)πολη και άλλα εμπορικά κέντρα του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας, όπου τα πουλούσαν σε χαμηλότερες τιμές, αγοράζοντας άλλα, για τις ανάγκες των κατοίκων, επίσης σε καλύτερες τιμές κι αυτό γιατί η μεταφορά των εμπορευμάτων, με τα ιστιοφόρα, μέχρι την Κων)πολη, χρειαζόταν 8-10 ώρες και άλλες τόσες για τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, ενώ η μεταφορά με το σύστημα των καραβανιών χρειαζόταν 7—10 ημέρες και φυσικά επιβαρυνόταν με υπερβολικά έξοδα, χωρίς να υπολογίζονται και οι επί πλέον κόποι και κίνδυνοι.
Έτσι, σιγά - σιγά το «Παζάρι» της Στέρνας έκλεισε, το 1835, και μεταφέρθηκε στο Μυριόφυτο, παρόλα αυτά, όμως, εξακολουθούσε, επί πολλά ακόμα χρόνια, να υπερέχει από τις γύρω Κοινότητες, γιατί η οικονομία της είχε γερές βάσεις, οι κάτοικοί της συνέχισαν ν’ ασχολούνται, κυρίως, με το εμπόριο και δευτερευόντως με τη γεωργία, την αμπελουργία και τη σηροτροφία.
Κατά το έτος 1845 παρουσιάσθηκε η ασθένεια τών αμπελιών «ωΐδιον της αμπέλου». Την ασθένεια αυτήν την ονόμαζαν οι κάτοικοι της Στέρνας, όπως και των άλλων Κοινοτήτων «χολέρα», οι δε Τούρκοι «μπάλσαρα». Για μία πενταετία, η σταφυλοπαραγωγή μειώθηκε έως και 90%. Ούτε για τροφή των αμπελουργών δεν βρίσκονταν σταφύλια και η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε επί μία πενταετία. Οι αμπελουργοί, οι οποίοι ήταν τα 90% του πληθυσμού, αναμφίβολα δυστύχησαν. Η φιλοξενία, όμως, οι εορτασμοί, αι πανηγύρεις, τα συμπόσια και τα άλλα είδη διασκέδασης δεν μειώθηκαν, αφότου δε άρχισε η καταπολέμηση αυτής της ασθένειας με τα θειώματα, βαθμιαίως επανήλθαν τα προσβληθέντα αμπέλια στην προηγούμενη κατάστασή του.
Κατά το 1864, παρουσιάσθηκε, για πρώτη φορά, η φυλλοξήρα στ’ αμπέλια της Γαλλίας. Μέσα σε λίγα χρόνια, όλη η αμπελοφυτεία καταστράφηκε. Οι Γάλλοι άρχισαν τότε να προμηθεύονται κρασιά από άλλες χώρες, από δε την Τουρκία και την Ελλάδα προμηθεύονταν κρασιά αναμίξεως. Η κατάσταση αυτή κράτησε για μία εικοσαετία. Η περιοχή του Ιερού Όρους ήταν προνομιούχος, όσον αφορούσε κρασιά αναμίξεως (οινοποιήσιμα), με «αιχμή του δόρατος» την ποικιλία «Καρλαχανάς». Τα σταφύλια αυτής της ποικιλίας ήταν μάλλον ανούσια και δεν τα έτρωγαν, αλλά, κατά την υπερωρίμανσή τους, οπότε άρχιζε η σήψη τους, αποκτούσαν ένα ζωηρότατο χρώμα, που υπερτερούσε από όλα τα άλλα, μαύρα σταφύλια- γι’ αυτό, όλες οι Κοινότητες των Γανοχώρων αντικατέστησαν τα 80% των κλημάτων τους με την ποικιλία «Καρλαχανά». Για μία εικοσαετία, οι αμπελουργοί όλης αυτής της περιοχής ικανοποιούνταν πολύ καλά. Άρχισαν να κτίζουν οικήματα, αποθήκες, να φυτεύουν αμπέλια, να ράβουν ρούχα και η πολυτέλεια να λαμβάνει διαστάσεις. Τα σταφύλια έφθασαν να πουλιούνται μία αγγλική λίρα το φορτίο, το οποίο είχε 100 οκάδες.
Στο διάστημα, όμως αυτό, της εικοσαετίας, η αμπελοφυτεία της Γαλλίας επανήλθε και οι Γάλλοι έπαψαν να προμηθεύονται κρασιά από το εξωτερικό. Το τελευταίο έτος της εικοσαετίας περίπου, οι εμπορευόμενοι, όπως και πολλοί νοικοκυραίοι, αγόρασαν τα σταφύλια και πάλι με μία λίρα το φορτίον, μερικοί μάλιστα πλήρωσαν και επί πλέον 5 γρόσια το φορτίο, με την πεποίθηση ότι οι Γάλλοι θα εξακολουθούσαν, όπως και προηγουμένως, ν’ αγοράζουν τα κρασιά των μερών μας. Πλην όμως, κανείς Γάλλος αγοραστής δεν εμφανίστηκε πλέον και τα κρασιά έμειναν στα οινοδοχεία των αποθηκών. Το επόμενο έτος ήλθε η εποχή του τρύγου και τα οινοδοχεία ήταν ακόμη γεμάτα με τα κρασιά της περασμένης χρονιάς. Αγοραστής σταφυλιών δεν υπήρχε. Οι αμπελουργοί βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Μόνο λίγοι Μυριοφυτινοί οινοπνευματοποιοί, οι λεγόμενοι «ρακιτζήδες», που εργάζονταν στην Κωνσταντινούπολη, όπου μετέφεραν ρακιά, αγόρασαν λίγα σταφύλια, προς 25 γρόσια το φορτίο. Όλοι γενικά χρεωκόπησαν!
Επί πολλά χρόνια τα σταφύλια εξακολούθησαν ν’ αγοράζονται με 20—25 γρόσια το φορτίο και οι μικροπαραγωγοί έφθασαν στην απόλυτη φτώχεια. Οι αμπελουργικές εργασίες περιορίστησαν πολύ και οι εργάτες έμεναν χωρίς δουλειά. Φτώχεια έπεσε σ’ όλα τα χωριά και τις πόλεις του Ιερού Όρους και μόνο οι Μυριοφυτινοί με τη ναυτιλία τους και οι Περιστασινοί με τη σιτοκαλλιέργειά τους, δεν έζησαν στη φτώχεια. Και η δύσκολη αυτή κατάσταση, για μια περιοχή κατ’ εξοχήν αμπελουργική, όπως ήταν η Στέρνα, κράτησε, για τους κατοίκους της, μέχρι την έξοδό τους από την πατρογονική τους εστία. (Κατά το χρονικό διάστημα 1914-1919 στη Στέρνα καλλιεργούνταν 10.000 στρέμματα αγρών, από τους οποίους τα μισά ήταν αμπέλια). Την ίδια εκείνη περίοδο, για την ανακούφιση των Στερνιωτών, δραστηριοποιήθηκε «Η ΕΝ ΣΤΕΡΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΓΑΘΟΕΡΓΟΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ Η ΟΜΟΝΟΙΑ».
Οι κάτοικοι της Στέρνας άρχισαν να υποφέρουν μετά την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων, το 1912. Από επιστολή της κοινότητας, με ημερομηνία 16 Μαίου του 1914, προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γερμανό τον Ε' (1913-1918), πληροφορούμαστε ότι κατά το έτος 1914 «..τετρακοσίαι ως έγγιστα πτωχικαί οικογένειαι κυριολεκτικώς πάσχουσι της πείνης και ατενίζουσι τα όμματα αυτών προς την Υμετέρα Θειοτάτην Παναγιώτητα παρ' ης ελπίζουσαι τα πρώτα βοηθήματα προς κατάπαυσιν της πείνης των, παρακαλούσιν Αυτήν θερμώς δια την όσον το δυνατόν τα τάχιστα αποστολήν αυτών». Κατά τη διάρκεια των πολέμων (1912-1918), οι κάτοικοι παρέμειναν στην κοινότητα, αντιμετωπίζοντας σημαντικό πρόβλημα επιβίωσης, οι δε ζημιές που προέκυψαν από τους πολέμους ήταν ανυπολόγιστες. Αυτό συνάγεται από άλλη επιστολή της δημογεροντίας της Στέρνας, με ημερομηνία 21 Απριλίου του 1919, προς το μητροπολίτη Μυριοφύτου και Περιστάσεως Σωφρόνιο (1917-1924) : «..εκ των 516 οικιών της κοινότητος ημών αι 373 εισίν κατοικήσιμοι, αι δε 143 ακατοίκητοι μεταβληθείσες εις ερείπια. Πριν του πολέμου υπήρχον 18 ζεύγη βοών, εξ ων έμειναν μόνον 3, έχομεν ανάγκην έτι από 17. Επίσης αναλόγως των ζευγών θα γίνη ανάγκη και των αρώτρων. Εκ των αμπέλων μόνον το 1/3 εισίν καλλιεργημένα, τόδε υπόλοιπον μετεβλήθη εις γην χέρσιν. Εκ δε των αγρών το 1/4 ».
Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΔΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΡΝΙΩΤΩΝ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΤΡΟΓΟΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΕΣΤΙΑ
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (1922), τα πολιτικά γεγονότα επηρέασαν οριστικά την τύχη των ελληνικών κοινοτήτων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Οι συμμαχικές δυνάμεις αποφάσισαν να παραχωρήσουν την Ανατολική Θράκη στην Τουρκία, με το Πρωτόκολλο των Μουδανιών, που υπογράφηκε την 11η Οκτωβρίου του 1922. Μετά την υπογραφή του, οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να φύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Οι Στερνιώτες μεταφέρθηκαν, ατμοπλοϊκώς, από το Μυριόφυτο στην Καβάλα, αρκετοί όμως κι από αυτούς, όπως και οι λίγοι Περιστασιανοί, με τα δικά τους, μεταφορικά μέσα και τα ποίμνιά τους, σχημάτισαν φάλαγγες και, ακολουθώντας το δρομολόγιο της ξηράς, που ακολούθησαν και οι Καλοδενδρινοί, ήλθαν κι αυτοί στην Καβάλα. Στην πόλι αυτή έμειναν αρκετές οικογένειες, οι περισσότεροι όμως μετακινήθηκαν στο Καρυόφυτο Σταυρουπόλεως Ξάνθης, απ' όπου κατόπιν σκόρπισαν άλλοι στη Νέα Στέρνα Σταυρουπόλεως, άλλοι, περί τις 30 οικογένειες, στην Αρίσβη Κομοτηνής και άλλοι στον Ζυγό Καβάλας. Αρκετές επίσης οικογένειες σκόρπισαν και εγκαταστάθηκαν στην Ελευθερούπολη, Θεσσαλονίκη, Σιθωνία Χαλκιδικής και Αθήνα.
Αρκετές, τέλος, οικογένειες Στερνιωτών, που είχαν γίνει κι αυτοί καπνεργάτες, μετακινήθηκαν, το 1929, από την Καβάλα, σ' ένα χωριό στα δυτικά του Κιλκίς, που ονομάσθηκε από τότε «Νέα Στέρνα», όπου αποκαταστάθηκαν, ως ακτήμονες αγρότες.
ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΟΥ
Στις τρεις πρώτες φωτογραφίες, βλέπετε το δημοτικό σχολείο της νοτιοδυτικής συνοικίας.
Στην 4η και 5η φωτογραφία, βλέπετε ένα απομεινάρι της ελληνικής παρουσίας, επίσης στη νοτιοδυτική συνοικία.
Στην 6η φωτογραφία, ο ναός του Αγίου Γεωργίου, στη νοτιοδυτική συνοικία.
Στην 7η φωτογραφία, μια εικόνα από τη νοτιοδυτική συνοικία.
Στις φωτογραφίες 8η έως και 13η, εικόνες από την σχεδόν εξαφανισθείσα, βόρεια συνοικία.
Στην 14η φωτογραφία, το φύλλο της 4ης Αυγούστου του 1912, της εφημερίδας «ΑΠ' ΟΛΑ» της Κωνσταντινούπολης, με τίτλο «ο καταστρεπτικός σεισμός της νοτίου Θράκης, την Παρασκευήν 27 Ιουλίου», στο οποίο αναφέρεται ότι η Στέρνα, «με 500 οικίας, κατεστράφη ολοσχερώς, τραυματίαι 60».
Στην 15η φωτογραφία ο υποφαινόμενος, κάπου στην μελαγχολική Στέρνα.
ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
(οι αύξοντες αριθμοί παραπέμπουν στον χάρτη του χωριού, που περιέλαβε ο κ. Λαγόπουλος στο σύγγραμμά του «ΚΩΜΟΠΟΛΙΣ ΣΤΕΡΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ» και τον οποίο αναρτώ εκ νέου)
1 Κων)τίνος Λαλένης
2 Θεόδωρος Λαγόπουλος
3 Μαλλήγκας
4 Θ. Κουτσηράς
5 Σαματιανός Βερούκας
6 Ιωακείμ Σόη
7 Βαλάσης Βουσβούκη
8 Συναδινή
9 Κρασομάγαζο Σόη
10 Θανάς Κουκουσούλης
11 Δαμιανός Λαζαρή
12 Ιωάννης Κόντος
13 Χαράλαμπος Λούκης
14 Στέργιος Κουκουσούλης
15 Τρούπης
16 Αϊβαλιώτσα
17 Γεώργιος Σόης
18 Φωτάκης Μίξος
19 Στυλιανός Χαλέπης
20 Θανάς Πίτσικος
21 Στυλιανός Σόης
22 Στρατιγάκης Κωνσταντά
23 Παυλάκης Λοίζου
24 Παπαγεράσιμος
25 Συναδινός Αρβανίτης
26 Σασάκης Πολυχρόνη
27 Παυλάκης Πολυχρόνη
28 Θεόδωρος Λοίζου
29 Στυλιανός Κουμπής
30 Αριστής Σπίνου
31 Στυλιανός Κουκαλένια
32 Σταύρος Ασβεστάς
33 Χαράλ. Λευκαντινού
34 Δαμιανός Μαμάτσος
35 Γεώργιος Μουτζούρης
36 Αναστάς Φωτίνια
37 Γιαχ. Κογιώτσος
38 Ζγουρόμαλος Σαραντ.
39 Στυλιανός Μοσχή
40 Θανασάκης Φωτήνια
41 Άγιος Δημήτριος
42 Γρηγοράκης Χαμηλούσα
43 Στυλιανός Βαλουτής
44 Κραοομάγαζο Στ. Βαλουτή
45 Κωνσταντάκης Αγιόλ
46 Λαζαρής Κων)τίνου
47 Κρασομάγαζο Α. Βαλουτή
48 Άνδριανός Ράλλη
49 Χαραλ. Χνούδης
50 Ασιμής Κων)τίνου
51 Λαζαρής Μοσχή
52 Αντώνιος Μόνος
53 Μοσχής
54 Ελένη Αξιώτη
55 Τριανταφ. Καρακατσάνη
56 Αποθήκη Γρ. Χαμηλούσα
57 Χήρα Άγνωστου
58 Τζηνετής Χνούδη
59 Συναδινός Τσηρπάνη
59 Θεοδωρής Τσηρπάνη
61 Απόστολος Κυπριάνης
62 Ράλλης Διαμαντή
63 Στρατιώτης Ξούλης
64 Δημητρός Δαδήνιας
65 Αντών. Βαλουτής
66 Θεόδωρος Μπητσίκος
67 ξιώτης Παναγιωτάκη
68 Ιωακείμ Ντηγκολντίμης
69 Αργύρης
70 Συριφιά
71 Κων)νος Λαγόρκιος
72 Θεολόγος Μπουγτάνης
73 Γιαννακάκης Αρχοντή
74 Δαμιανός Μαμαλούκος
75 Ζαφύρης Μαμάτσος
76 Θεόδωρος Κρημνίτης
77 Στεφανάκης Αλεπότι (Αλεπού;)
78 Διομαντής Μαντάρα
79 Νικολής Κλος
80 Ζώτος
81 Φωτάκης Κλείτσιος
82 Γιωβάννης Τσατάλης
83 Νικόλαος Λόλας
84 Ασιμής Μπάρμπα
85 Δαμιανός Μαμαλούκος
86 Βασίλειος Βολούτας
87 Φασλάς
88 αγνώστου
89 Κοσμάς Σαμαράς
90 Εργαστήριον Κοσμά Σμαρά
91 Αναγνώστης Βερούκας
92 Κυριάκος Χαραλάμπου
93 Αγνώστου
94 Θανάς Κλιάδινας
95 Θεοδωρής Γκουλής
96 Αυγουστής Αντώνη
97 Κοσμάς Πούνης
98 Σαματιανός Χάϊτας
99 Νικολάκης Χάϊτας
100 κρασομάγαζο Κυριακ. Χαραλ.
101 Μορφία
102 Σασάκης Ιωσήφ
103 Νικόλας Γαρούφαλος
104 Κωμνηνάκης Χαμηλούσα
105 Δαμιανός Πηνός
106 Μανολάκης Σακάρης
107 Παντελάκης Μαγδαλινής
108 Γιάννης Αναγνώστου
109 Θανάς Ντανάτσικος
109 Δαμιανός Φωτίνια
111 Κρασομάγαζο I. Κόντου
112 Κοσμάς Γκουλής
113 Αναγνώστης Γκουλής
114 Λεωνίδας Λοίζου
115 Στρατής Σπύρτος
116 Φωτής Πούνη
117 Τριαντάφ. Γκουλή
118 Ασανάκης
119 Νκόλαος Νάνος
120 Γεωργάκης Μπέης
121 Κων)τίνος Χρυσομάλης
122 Κων)τίνος Γιαμπουλτάκης
123 Αναγνώστης Λαγόπουλος
124 Στρατής Μύστελος
125 Βαλάσινα
126 Θεολόγος Αρχοντή
127 Αποθήκη Λαγοπούλου
128 Κοσμάς Μουφάς
129 Κατερνίτσα Κουρβούλινα
130 Νικολάκης Καραγκόλιας
131 Αναστάς Τζουμπάνιας
132 Φάνιας
133 Νικολής Αρχοντή
134 Γιαννάκης Βολούτας
135 Σάββας Γιωβάννη
136 Πατανός
137 Γεώργιος Μοσχή
138 Κων)τίνος Μούρθου
139 Κων)τίνος Βλάχος
140 Κων)τίνος Παγώτης
141 Μήτρος Βιργής
141α’ Κων)τίνος Χάϊτας
142 Κωνστ. Μούρθου
143 Δαμιανός Τσικούρας
144 Χαράλ. Μυρτζανιός
145 Κοσμούλιας
146 Νικολής Χαράνης
147 Χαράλ. Πάπαδος
148 Παγιώτας Βουλούτα
149 Παρασκ. Κουμπάρος
150 Ζαχαρίας Κοντού
151 Κων)τίνος Μαύρος
152 Κων)τίνος Βιβένιας
153 Κουφατζής
154 Σχολή
155 Δημητράκης Βιβένιας
156 Δημητράκης Παγώτη
157 Αρχοντής Αδάμ
158 Κοσμάς Καψάλης
159 Μήτρος Βαγράνης
160 Παναγής Βασιλάκης
161 Κοσμάς Παγώτη
162 Νικόλας Γεώργιος
163 Γιαννακάκης Νάνου
164 Φωτάκης Γκηλία
165 Μήτρος Ματζουράνης
166 Σαράφης Δημητρίου
167 Τριαντάφ. Λαγόπουλος
168 Θεόφιλος Καντηλανάπτης
168 α Πολυμένος
169 Κρασομάγαζο Γιωβάναγα
170 Αναγνώστης Βαλουτής
171 Νταντίκος
172 Εκκλ. Ταξιαρχών
173 Κρασομάγαζο Θ. Λαγοπούλου
174 Πασχάλης Ντέντος
175 Κων)τίνος Λοίζου
176 Νικολάκης Νάνος
177 Στρατής Πακμαζάς
178 Παρασκευάς Παράσχου
179 Μαστρογιάννης
180 Στυλιανός Διασούρης
181 Αποθήκη Μαστρογιάννη
182 Καλαθάς
183 Λεοντής Τρύπου
184 Νικολής Σόης
185 Μήτρος Πασχαλάκης
186 Κρασομ. Γιωβάννη Πήτσικου
187 Γιωβάννης Πήτσικος
188 Κομνην. Παπαντελή
189 Κωστής Μαυροπαλιά
190 Ζαμπέτης
191 Κ. Ψύχος
192 Νικολής Τσικάλης
193 Χρυσαφής Μπούφος
194 Στεφανής
195 Μήτρος Πουδάρας
196 Χρυσαφής Κιουζέλης
197 Νικολής Πουδάρας
198 Ελένη Αρβανίτη
199 Βασίλης Καπετάνου
200 Βιργής
201 Στεφάνης Πασχαλάκη
202 Θεολόγος Ράλλης
203 Κολοπανάς
204 Πυρτσιλής
205 Κρασομ. Θεολόγου Ράλλη
206 Κρασομάγαζο Κομνηνάκη
207 Κομνηνάκης Κων)νος
208 Νταντίκος
209 Κρασομ. Νταντίκου
210 Νταντήνιας
211 Κρασομάγαζο
212 Βουλγαράκος
213 Πούλιος
214 Γιωβάννης Απίκος
215 Στρατής Απίκος
216 Φωτάκης Μπουμπούνα
217 Χρυσαφή Γ. Καρπούζη
218 Γιωβάννης Σάββα
219 Χρυσάφης Καφεστές
219 Γιαννάκης Αρχοντή
221 Χαυγιαρού
222 Θεοδός Πύρρου
223 Γεώργ. Τζημπητζής
224 Κρυστάλλης Καφεστές
225 Ζαφράκης Καπετάνου
226 Άννα Ψύχινα
227 Αναγν. Λαγόπουλος
228 Παναγιώτης Γκηρτζάνης
229 Κομνην. Κων)τίνου
230 Θεοδός Βαρσαμή
231 Άννα Κατσβελάρας
232 Γιωβάν. Μαμάκος
233 Κων)τίνος Μαλαματένιος
234 Μητράκος Βαρέλλας
235 Γεωρ. Μαύρος
236 Μήτρος Παπαληγόριου
237 Θεολόγος Τζηφρή
238 Γεωρ. Ναζήρης
239 Χρυσαφής Κ. Καρπούζη
240 Νικολάκης Κ. Καρπούζη
241 Χαράλ. Λουντρούκη
242 Μήτρος Λουντρούκη
243 Θανάς Παναγιώτσα
244 Τσεκούρα
245 Χρυσαφής Ντάφλος
246 Μαντάς
247 Κωνσταντής Λιουντούδας
248 Στρατής Ρούλη
249 Γιωβάννης Μπουτζέκης
250 Γκηρλάνιδες
251 Στυλιανός Χιώτη
252 Δημητρός Κουράγιος
253 Φωστήρα Λουντρούκη
254 Θεοδός Ντάφλου
255 Μήτρος Ανταλής
256 Ρωμπέλος
257 Κωνσταντής Κατσίκης
258 Γιαννάκης Ρότσικος
259 Λιγοράκης Μαλαματένιος
260 Κομνηνάκης Μαυροπαλιά
261 Κρασομάγ. Παπαληγόριου
261α Καπλάνης
262 Κυριαζής Μτζέκης
263 Στυλιανός Χνούδης
264 Μανολάκης Κοντού
265 Σαραντινός Εκκλησιάρχου
266 Γιωβάννης Χατζημήτρου
267 Κρασομ. Καρπούζη
268 Θεοδούλα Βαλουτή
269 Γιάννης Πηλίκος
270 Τριαντάφ. Πηλίκος
271 Κων)τίνος Κοτσώνης
272 Πρόδρομος Διασούρης
273 Ντησλής
273 Μαραβέλιας
275 Θεοφάνης Ντησλής
276 Τριαντάφ. Γκαλαγκάνης
277 Κων)τίνος Κουράγιος
278 Κυριάκος Κμαράς
279 Σαραντινός Λουκούμης
280 Ασμής Μούλου
281 Παπακωνστάντιος
282 Μαγκίρης
283 Αλέξανδρος Λάκκης
284 Φωτάκης Τσουλάκης
285 Γεώργιος Γκρημνίτης
286 Δεβράνος
287 Ρότσικος
288 Νοικοκύρης
289 Ζαφιρίτσα.
290 Παντελής Αλεξανδρή
291 Πρίντσος
292 Μπουτσούκης
293 Κρυσταλλάκης
294 Αλέξανδρ. Κόντου
295 Χρυσαφής Γκηντίνα
296 Παρασκευάς Τότα
297 Στρατής Παπαλεξανδρή
298 Θανάς Παπαλεξανδρή
299 Χαράλαλ. Σταυράκη
300 Κωνστ. Πρωτοψάλτης
301 Αφρατίνα
302 Κων. Συγκάκης
303 Κουτρούλιας
304 Χρυσάφης Κλείτσος
305 Χαράλ. Μπρατσόλης
306 Αγνώστου
307 Ντάντριας
308 Παπά Κορνήλιος
309 Χαράλ. Κιαβούρης
310 Κων)τίνος Γκηντήνας
311 Στρατής Σιμητσής
312 Κρεοπωλείον
313 Θεολόγος Δοξάκη
314 Κοσμάς Θεολόγου
315 Καφενείον
316 Καφενείον Γιωβαν. Χατζημήτρου
317 Καφενείον Θανασ. Παπαμιχαήλ
318 Καφενείον Χρυσάφ. Γκηντίνας
319 Καφενείον Σαράντ. Αβακούμ
320. Τσαμπατίλης
321 Παρίσος
322 Κων. Λουλάς
323 Πολίτης Μούλου
324 Βετσέντσος
325 Θεοδούλα Κρυσταλλάκη
326 Μοδής
327 Χήρα Μηγδαλνή
328 Συνόδης Κρυσταλλάκη
329 Κρυστάλλη Κωστή
330 Ανδρέας Προδρόμου
331 Γιωβάννης Χατζαγγελής
332 Άχελάς
333 Πασχάλης Κλείτσος
334 Σαραντ. Βαλασάκης
335 Βιρνέζ Κωστή
336 Τσουρτσουλούδας
337 Σταυρινός Βολούτας
338 Κρασομάγαζο Βιρνές
339 Γληγούδης
340 Βιρόπλος ή Κατμέρης
341 Μπουλούμης
342 Ι Αρστής Μπελλάς
343 Π. Γιουρούκης
344 Θεοδ. Λουντρούκης
345. Σ. Κακκαλένια
346 Ιωσήφ
347 Κων)τίνος Τζάμινης
348 Θανάς Αγιασμάτης
351 Σαραντινός Ρούλης
352 Βασίλης Βασίλαρος
353 Μιχαήλ Βαλάκος
354 Θυσεύς
355 Πολύχρονης Αλπάνης
358 Στυλιανός Άλπάνης
359 Θεοδοσάκης Πρωτοψάλτου
360 Δημητρός Πρωτοψάλτου
361 Φωτής Μπελλάς
362 Κτούλιδες
363 Αγνώστου
364 Παναγιωτούλης
365 Αντων. Μπατηνής
366 Αγαθάρα
367 Αχτινίτσα
368 Ζαχαρίας Μαμάλια
369 Μουγκάνος
370 Φωτίνιας
371 Αντων. Χούμπαρος
372 Τζηνετής
373 Διομαντής Χνούδης
374 Καφενείον Μιχαλ. Λυμπέριου
375 Στρατής Μπελλάς
376 Αναγνώστης Μπελλάς
377 Βασίλειος Χατζαγγελής
378 Χαραλ. Ποτήρας
379 Μιχαλάκης Λυμπέριου
380 Πολύχρονης Λυμπέριου
381 Νικολάς Λολού
382 Γιωμάνης
383 Καλπίνης
384 Αργυρός Μούλου
385 Παναγιώτης Φιλίου
386 Κων)τίνος Ασημή
387 Πηλιώνινα
388 Α. Πούπης
389 Παναγιώτης Καλαγκάνης
390 Ελευθέριος Λευκαντινού
391 Αναγνώστης Γκαγκούτης
392 Χαράλαλ. Κολουματάρης
393 Στρατής Βλάχος
394 Θανάς Καρακατσάνης
395 Παναγιώτης Καρακατσάνης
395 Μαστρομιχαήλος
397 Μήτρος Χρήστου
398 Γιάννης Χούμπαρος
399 ΑριστήςΤσουλάκης
400 Κωστής Γκαγκάς
401 Κων. Παπαμιχαήλ
402 Οικόπεδον Καλούδη
403 Σωτηράκης Ντανούκας
404 Νταντής
405 Γεώργιος Παπαμιχαήλ
406 Στράτος Κοντού
407 Θανάς Παναγιώτσα
408 Σάββας Μανασής
409 Μήτρος Τζουμπάνης
410 Νικολής Χρήστου
411 Δαμιανός Τσατσακούλης
412 Κυριάκος Ασπρομούστακος
413 Φούρνος Κων. Ντανούκα
414 Σταυρινός Χατζηπαπάς
415 Γκουτσαμπάς Νεράντζης
416 Κων)τίνος Κουκαράκη
417 Αργύρης Καΐτατζής
418 Βασίλης Πούπης
419 Γ. Καραμπατζάκης
420 Τζηνετούλης
421 Φάνιας Χασάπης
422 Μαρθάρας
423 Θεοδός Παπαμιχαήλ
424 Κοινοτικόν
425 Δημητράκης Αμπλάκης
426 Θεοδοσάκης Παρίση
427 Κρασομάγαζο Θ. Παρίοη
428 Κλαπάτσα
429 Κρασομάγ. Λύκαρη
430 Κελιά Δοξάκη
431 Θεολόγος Δοξάκη
432 Πρόδρομος Τσουλάκης
433 Ασανάκης
434 Φωτάκης Νικόλα
435 Αναγνώστης Αλμπάνης
436 Κρασομάγαζο Θ. Καφεστέ
437 Παντελ. Αλεξανδρή
438 Αγ. Σπυρίδων
439 Λαμπαδάριος
439 Συναδινός Σταυράκης
441 Αναγνώστης Τσουλουλής
442 Θεοδωρής Μπελτές
443 Στυλιανός Τσουλουλή
444 Ελένη Τσουλουλή
445 Δημοσθένης Κουτοκούνης
446 Μπαρπανάς
447 Γούπα
448 Παναγής Κουλτούκης
449 Στυλιανός Καραμπακάλης
450 Καραμύλιας
451 Κρασομάγαζο Θεόδωρ. Πύρρου
452 Θεοδ. Καφεστέ.
453 Παρασκευάς Βάκχος
454 Παναγής Πύρρου
455 Χρυσαφής Ηλία
456 Μετόχιον
457 Θεόφιλος Αγιασμάτης
458 Τρύπος
459 Συναδ. Νάνου - Κυδώνης
460 Μπηλμπίλης
461 Αγνώστου
462 Μαχλέρα
463 Αναγνώστης Κωστή
464 Παναγής Πύρρου
465 Παναγής Δάνδριας
466 Χρυσαφής Ξαφούλης
467 Σαράφης Λουκούμης
468 Δημητράκης Πύρρου
469 Θανάς Μπελτές
470 Γιακείμ Μπάρμπα
471 Κουρκοράς
472 Κων. Κρομμύδας
473 Λαμπαδάριος
474 Κρυστάλλης Βαρσαμή
475 Παπαδιούλας
476 Χαβέλης
477 Παπαχρύσανθος
478 Αποθήκη αγνώστου479 Μπαμπαλής
479 Β. Ταυλάριος
481 Αδελφή Θεοτζηφρή
482 Κοσμάς Πήτσκου
483 Κων)τίνος Τελάλης
484 Δύο αδελφές
485 Στυλιανός Βόλος
486 Κρασομάγαζο Παπαδιούλια
487 Παπαγιώργης
488 Σταυρούλα Ρητόρα
489 Χρυσαφής Μπελτές
490 + Άγιος Γεώργιος
491 Παπαϊερώνυμος
492 Αργύρης Σαμαλτάνας
493 Τσηπλάκενα
494 Αργυρός Μάνταλος
495 Μήτρος Κολουματάρης
496 Κων)τίνος Στεφανή
497 Γεώργιος Αμπλάκης
498 Στράτος Κουκαράκης
499 Παπούδα
500 Τσάνης
501 Ζαχαράκης Χειμώνας
502 Ντρομούζης
503 Σταυράκης Κοντέσας
504 Φραγκόπλος
505 Μανουλάκης Σταμποτού
506 Γεώργιος Χειμώνα
507 Διαμαντής Βουλγάρας
508 Φανούλα Χήρα
509 Παντελάκης
510 Σάββας Διοματάρ
511 Ευλαμπία Ζαπτιέ
512 Κακάρα
513 Κων)τίνος Παπάνθυμου
514 Κρασομάγαζο Ν. Καλπάκη
515 Στρατής Τέρσης
516 Τριανταφ. Βουτσάς
517 Ζαχαρίας Αρχοντή
518 Θανάς Καμπούρης
519 Κων)τίνος Αντίξτου
520 Παντελάκης Αντίξτου
521 Καραδήμος
522 Τριανταφ. Καμλάρης
523 Γεώργιος Παπαμιχαήλ
524 Ιωακείμ Σταμποτού
525 Χαράλαμπ. Σταμποτού
526 Ρητσελάς
527 Κων. Αμπλάκη
528 Δημήτριος Αμπλάκη
529 Νικόλας Γκαγκάς
530 Παρασκευάς Σόη
531 Ξυνός
532 Δημήτρης Παντάκα
533 Κων)τίνος Παντάκα
534 Δέλκος
535 Κρασομάγαζο Δέλκου
536 Χαράλ. Ρούλης
537 Φάνιας Ρούλης
538 Νικολάκης Καλπάκης
539 Μανός Αρχοντή
540 Μπαναχάρινα
541 Τριανταφ. Βαλάκος
542 Θανάς Βούλγαρος
543 Αναστάς Βαλλάση
544 Τριαντ. Παγώτης
545 Κων Βαλαιβάνης
546 Χατζασμής Τζηνέτα
547 Ποτήρα
548 Καζαβής
549 Μπατσέλος
550 Καραδήμος
551 Κων. Δρουμούζης
552 Κικιώ Πασχαλινά
553 Κων)τίνος Μπουσάκης
554 Τζηνέτα
555 Μήτρος Κουλτούκη
556 Κανάρης
557 Χαράλ. Κουγκαριώτης
558 Αλεξανδρής Φωτάκη
559 Κρασομάγαζο Α. Φωτάκη
560 Γεώργ. Μαμάκος
561 Παναγ. Λαδάκης
562 Ζαπτιές
563 Κων)νος Μαντικός
564 Πασχάλης
565 Θανάς Δεσπότης
565 Γεώργ. Τσουρτσουλούδας
566 Φανούλα Παναγιώτσας
567 Θανάς Βούλγαρος
568 Δαμιανός Ντρουμουζάκης
569 Παναγ. Κουτράκης
570 Σιδηράδικο
571 Αλέξανδρος Ρήτωρ
572 Πούτκας
573 Τουρνά
574 Φανάκης Τζημπλαντώνης
575 Κων)τίνος Μαντίκος
576 Χαράλαμπος Τζημπλαντώνης
577 Παπαθεόδωρος Λύκαρης
578 Κωνσταντίνος Λύκαρης
579 Γιωβάνης Τσατσακούλης
580 Αλεξανδρής Κατρούλλης
581 Μήτρος Γιακείμαρος
582 Βασιλάκης Ανταλής
583 Χριστοφίλης
584 Στρατής Μύιας
585 Λαζαρής Κουλάκα
586 Ηλίας Νανέλιας
587 Αυγερινός Ζήσου
Τα υπ' αριθμούς 57 - 58 - 93 - 363 οικήματα, τα οποία αναφέρονται ως «Αγνώστου», αφορούν οικήματα, των οποίων οι ιδιοκτήτες πέθαναν, άγνωστο πού, χωρίς ν' αφήσουν κληρονόμους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. ΤΑ ΓΑΝΟΧΩΡΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, του Αγγέλου Γερμίδη, (Θεσσαλονίκη, 1976).
2. Η ΚΩΜΟΠΟΛΙΣ ΣΤΕΡΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, αναλυτική μελέτη του κ. Θεοδώρου Λαγόπουλου, (έκδοση του 1960).
3. Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΣΤΑΣΕΩΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ ΕΩΣ ΤΟ 1924, Πασχάλη Βαλσαμίδη, Θεσ/νίκη 1996.
4. ΘΡΑΚΙΚΑ, ΗΤΟΙ ΔΙΑΛΕΞΙΣ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ ΣΗΛΥΒΡΙΑΣ, ΓΑΝΟΥ ΚΑΙ ΧΩΡΑΣ, ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΑΘΥΡΩΝ, ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΣ, ΚΑΛΛΙΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΜΑΔΥΤΟΥ, του Ευστρατίου Δράκου, (Αθήνα, 1892).
5. ΜΝΗΜΗ ΓΑΝΟΧΩΡΩΝ, του Μανουήλ Γεδεών, (Κωνσταντινούπολη, 1913).
6. Η ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΣ ΤΛΟΥ ΕΝ ΑΥΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ, του Σταματίου Β. Ψάλτη, (1919).
7. Ο ΠΡΩΤΟΣ ΔΙΩΓΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ (1913-1918), της Βασιλικής Τσακόγλου, (Θεσσαλονίκη, 2010).
8. Εδουάρδου Στάνφορντ, «εθνογραφικός χάρτης της Ευρωπαϊκής Τουρκίας και Ελλάδος, μετά εισαγωγικών παρατηρήσεων περί της διασποράς των φύλων εν τη Ιλλυρική χερσονήσω και στατιστικών πινάκων του πληθυσμού, (που εκδόθηκε στην Αθήνα, το έτος 1871).
ΣΧΟΛΕΙΑ
Είναι γνωστό ότι, κατά τους πρώτους χρόνους της δουλείας, ήταν δυσκολ;oτατο να μαθαίνουν τα παιδιά γράμματα, δεν υπήρχαν δάσκαλοι και σχολεία και μόνο οι ιερείς δίδασκαν στα παιδιά ανάγνωση, (τον Απόστολο και το ψαλτήρι), στους νάρθηκες των ναών.
Το παιδί που κατόρθωνε να διδαχθεί και το ψαλτήρι θεωρούνταν εγγράμματο, γι’΄ αυτό κι έλεγαν «αυτός έβγαλε το ψαλτήρι».
Στα πρώτα εκείνα χρόνια, οι δάσκαλοι δίδασκαν στους μαθητές ανάγνωση και τις τέσσερις πράξεις της αριθμητικής. Όταν οι Τούρκοι επέτρεψαν στους υπόδουλους Έλληνες, να φέρνουν στα σχολεία δασκάλους κι από την ελεύθερη Ελλάδα, τότε σ’ όλα τα σχολεία των Γανοχώρων ήρθαν διπλωματούχοι δάσκαλοι, που εφάρμοζαν συστηματική, σύγχρονη διδασκαλία. Τους δασκάλους πλήρωναν οι Κοινότητες πάντοτε. Από τους υπόδουλους Έλληνες, λίγοι ήταν τελειόφοιτοι των Γυμνασίων, διότι των πλουσίων τα παιδιά επιδίδονταν κυρίως στο εμπόριο. Γυμνάσια υπήρχαν μόνο στις μεγάλες πόλεις, Κωνσταντινούπολη, Αδριανούπολη, Φιλιππούπολη και Θεσσαλονίκη. Η Καλλίπολη και η Ραιδεστός, στην Ανατολική Θράκη, είχαν κι αυτές Αστικές Σχολές.
Κατά το 1850, οι κάτοικοι της Στέρνας έκτισαν ένα ωραίο σχολείο, απέναντι από το ναό των Ταξιαρχών, στο δυτικό άκρο της βόρειας συνοικίας, το οποίο ήταν, πράγματι, το καλύτερο σχολείο όλων των ελληνικών κοινοτήτων της γύρω περιοχής. Είχε μία μεγάλη αίθουσα, δύο δωμάτια, μίαν σάλα, κωδωνοστάσιο και η καμπάνα του χτυπούσε πρωί και μεσημέρι, προκειμένου να προσέλθουν οι μαθητές. Κατά το έτος 1871, το σχολείο εκείνο ήταν εξατάξιο, με 90 μαθητές και αργότερα μετατράπηκε σε αρρεναγωγείο.
Η έκθεση της Επετηρίδος Θρακικού, Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, του σχολικού έτους 1872/1873, αναφέρει 80-100 μαθητές και ένα διδάσκαλο, ο οποίος λάμβανε ετησίως το ποσό των 3.500 γροσιών.
Στο σχολείο της Στέρνας φοιτούσαν ανάμικτα τα παιδιά, αλλά υπήρχε ανάγκη ίδρυσης Παρθεναγωγείου και γι’ αυτό οι κάτοικοι μετέτρεψαν σε Παρθεναγωγείο το κλειστό Μετόχι των τιμίων δώρων, οπότε έφεραν και διπλωματούχο δασκάλα, την Αθηναία Βασιλική, η οποία δίδαξε επί πολλά έτη.
Από άλλη έκθεση του Θρακικού, Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ραιδεστού, που συντάχθηκε την 25η Σεπτεμβρίου του 1882, πληροφορούμαστε ότι στην κοινότητα υπήρχε μία δημοτική σχολή με 80 μαθητές και δύο διδασκάλους.
Όπως είδαμε παραπάνω, η Στέρνα ήταν μία αξιόλογη κωμόπολη που καταλάμβανε μεγάλη έκταση, διέθετε ισχυρή οικονομία και ο αριθμός των κατοίκων της ήταν σχετικά μεγάλος. Έτσι, κατά τό 1885—1895, οπότε η Στέρνα ευημερούσε, οι κάτοικοι της νοτιοδυτικής συνοικίας (του «Πέρα Μαχαλά»), θεώρησαν μειωτικό, να μην έχουν στη συνοικία τους σχολείο και γι’ αυτό μετέτρεψαν σε σχολείο ένα κοινοτικό κτίριο, που χρησιμοποιούσαν και ως νηπιαγωγείο, στο οποίο δίδαξε ο Φωτάκης Τσολάκης, ως νηπιαγωγός, επί πολλά έτη.
Αυτή η «ζήλεια» των κατοίκων της νοτιοδυτικής συνοικίας φαίνεται, με τον καλύτερο τρόπο, στο εξής απόσπασμα του Ευστρατίου Δράκου, στα «ΘΡΑΚΙΚΑ» του, το οποίο μεταφέρω αυτούσιο: «Επειδή δε και οι Στερνίται είναι Έλληνες, δεν στερούνται του «γενικού ελαττώματος», δηλαδή η διχόνοια και ο κομματισμός πρυτανεύουσι και παρ' αυτοίς, ως και παρά πλείστοις, οις δεν έχαρακτήρισα, φεισθείς της μελάνης. Θέλουσιν ως διδάσκαλον άλλοι μεν τούτον, άλλοι δε εκείνον, ως «ηθικώτερον», όθεν εύρον εις μεν το κοινόν σχολείον 40 μαθητάς, του δε διδασκάλου τα ετήσια 55 λίρας, εις δε το ιδιωτικόν 120 παιδία: Κεκλεισμένον εύρον και το παρθεναγωγείον, εις ο εφοίτουν 80 κοράσια, υπό την διεύθυνσιν εναρέτου διδασκαλίσσης και άλλη τις διετήρει ίδιον, ενώ υπάρχει ως παρθενών το προσφερθέν υψηλόν μετόχιον της αθωνιάδος μονής του αγίου Παύλου, σεβάσμιος δε τις είπεν εμοί τότε ότι, όσοι προύχοντες ενταύθα, τόσα και λάβαρα. Αλλά μήπως και οι Πλατανίται αναιδώς δεν υβρίζονται εν καφείοις και δεν δύναταί τις ίνα διακρίνη, τις ο μικρός και τις ο μέγας; Δαπανώνται δε προς εκπαίδευσιν της νεολαίας αυτόθι (εννοεί, στη Στέρνα), 168 λίραι εν κοινοτική ειρήνη. Ο πρώην επίσκοπος Μετρών Δοσίθεος είναι Στερνίτης.
Το 1892 λειτουργούσαν τρεις σχολές: μία δημοτική σχολή, με 40 μαθητές και ένα διδάσκαλο, ο οποίος αμειβόταν ετησίως με το ποσό των 55 λιρών, μία ιδιωτική σχολή, με 120 μαθητές και το παρθεναγωγείο, το οποίο στεγαζόταν στη μονή του αγίου Παύλου (μετόχι των Ιβήρων), με 80 μαθήτριες και μία διδασκάλισσα.
Το 1902 λειτουργούσαν μια αστική σχολή, με 180 μαθητές και δυο διδασκάλους και ένα παρθεναγωγείο, με 120 μαθήτριες και δύο διδασκάλισσες. Τα ετήσια έξοδα συντήρησής τους ανέρχονταν στο ποσό των 1.800 φράγκων.
Το 1905 στην κοινότητα λειτουργούσαν μία δημοτική σχολή, με 150 μαθητές και ένα διδάσκαλο και ένα παρθεναγωγείο, με 80 μαθήτριες και μία διδασκάλισσα. Ο ετήσιος προϋπολογισμός των σχολείων ανερχόταν στο ποσό των 2.760 φράγκων.
Την επομένη δεκαετία, συμφωνά με την έκθεση της Ιεράς Μητροπόλεως Μυριοφύτου και Περιστάσεως, που συντάχθηκε στην Περίσταση, την 31η Οκτωβρίου του 1911, λειτουργούσαν στη Στέρνα οι παρακάτω σχολές: Μία πεντατάξια σχολή αρρένων, με 135 μαθητές και δύο διδασκάλους και μία τετρατάξια σχολή θηλέων, με 140 μαθήτριες και μία διδασκάλισσα. Ο ετήσιος προϋπολογισμός του αρρεναγωγείου ανερχόταν στο ποσό των 9.265 γροσιών, ενώ ο αντίστοιχος του παρθεναγωγείου στο ποσό των 4.578 γροσίων.
Στα χρόνια της ευημερίας, στα σχολεία της κοινότητας δίδαξαν ονομαστοί δάσκαλοι, όπως ήταν ο Μ. Δημητριάδης, στο αρρεναγωγείο, που δίδαξε περί τα 25 έτη, ο Μιλτιάδης Καλλικρατεύς (1890), η Διαλέτη Παίση (1920-1921), ο Ιερώνυμος (ιερέας) (1920-1921) και ο Κωνσταντίνος Χαραλάμπης (1920-1921). Επίσης, η οικονομική κατάσταση των κατοίκων επέτρεπε, σε πολλούς μαθητές, να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Κωνσταντινούπολη. Πρώτοι Στερνιώτες, τελειόφοιτοι της Μεγάλης του Γένους Σχολής, ήταν ο Νικόλαος Λαμπαδάριος, (του οποίου το εκκλησιαστικό όνομα ήταν Νεόφυτος και υπήρξε επίσκοπος Τρωάδος (1912-1924), και ο Στυλιανός Νεράντζης. Ο μεν πρώτος έγινε Αρχιερέας, ο δε δεύτερος έγινε δάσκαλος. Από τη Στέρνα καταγόταν, επίσης, ο επίσκοπος Συνάδων (1872-1874) και εν συνεχεία Μετρών και Αθύρων (1874-1879), Δοσίθεος Λαμπαδάριος.
Τα «καλά χρόνια» της κοινότητας, όμως, είχαν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι κάτοικοι καλούνταν, πλέον, ν’ αντιμετωπίσουν τις συνέπειες του καταστροφικού σεισμού του 1912, όπως και αυτές των Βαλκανικών Πολέμων και του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Τα προβλήματα τα οποία συνάντησαν ήταν πολλά, όπως προβλήματα επιβίωσης, γιατί η οικονομία τους διαλύθηκε, οπότε τα σχολεία πρέπει να σταμάτησαν τη λειτουργία τους και άρχισαν να επαναλειτουργούν, σταδιακά, από το 1918. Αυτό συνάγεται:
1) Από κώδικα της Ιεράς Μητροπόλεως Μυριοφύτου και Περιστάσεως, που είναι το πρωτόκολλο της μητροπόλεως, στη στήλη των εξερχόμενων του οποίου, με ημερομηνία 26 Ιουλίου του 1911, πληροφορούμαστε ότι η Ιερά Μητρόπολη Μυριοφύτου και Περιστάσεως ζητούσε άδεια, από την Υποδιοίκηση Περιστάσεως, για να λειτουργήσουν τα σχολεία Περιστάσεως, Στέρνας, Ηρακλείτσας, Λούπιδας, Γενίκιοι, Γκιολτζίκ και Γιαγάτς. Η συνοπτική περιγραφή της αίτησης αυτής δεν εξηγεί τους λόγους, για τους οποίους τα σχολεία δεν λειτουργούσαν και δεν γνωρίζουμε, αν η προσπάθεια αυτή έφερε αποτέλεσμα. Γνωρίζουμε, πάντως, με βεβαιότητα, ότι τα σχολεία των κοινοτήτων Περιστάσεως, Στέρνας, Ηρακλείτσας, Λούπιδας και Γκιολτζίκ λειτουργούσαν έως το 1914. Η επιστολή αναφέρει ότι, τελικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μετά από πολλές προσπάθειες, κατόρθωσε ν' αποσπάσει τα σχετικά Φιρμάνια από την Τουρκική κυβέρνηση.
2) Στον ίδιο κώδικα της Ιεράς Μητροπόλεως Μυρι¬οφύτου και Περιστάσεως, που χρησιμοποιούνταν ως πρωτόκολλο, αναφέρεται ότι το 1918 ο προϊστάμενος της κοινότητας, αρχιμανδρίτης Ιερόθεος, ζήτησε άδεια για τη λειτουργία του κοινοτικού σχολείου. Αυτό σημαίνει ότι, έως τη χρονιά αυτή, επίσης δεν λειτουργούσε σχολείο στην κοινότητα. Τα μαθήματα άρχισαν το επόμενο έτος, το 1919, τα οικονομικά όμως προβλήματα, η μείωση του πληθυσμού, καθώς και οι ανάγκες για εργασία πολλών νέων, δεν επέτρεψαν την άνεση του παρελθόντος. Από τα τρία σχολεία, που υπήρχαν στη Στέρνα προ του πολέμου, τώρα λειτουργούσε, αντιμετωπίζοντας μάλιστα πολλές δυσκολίες, μόνο ένα, με μικρό αριθμό μαθητών, σε σχέση με το παρελθόν. Συγκεκριμένα, τώρα πλέον, στο σχολείο της κοινότητας, σε πέντε τάξεις, φοιτούσαν 37 μαθητές και 43 μαθήτριες. Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν τα σχολεία και οι μαθητές διήρκεσαν έως την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Τις ακόλουθες, ενδιαφέρουσες πληροφορίες, για τον πληθυσμό της Στέρνας, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά και για τα σχολεία της, μας παρέχει ο Στ. Β. Ψάλτης, στο σύγγραμμά του με τίτλο «Η ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΣ ΤΟΥ ΕΝ ΑΥΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ», που εκδόθηκε το έτος 1919, (δείτε την βιβλιογραφία, στο τέλος των αναρτησεών μου αυτών):
«§ 159. Η Μητρόπολις αύτη, μέχρι προ ολίγων ετών απλή Επισκοπή ούσα, συνέχεται με την Μητρόπολιν Γάνου και Χώρας προς Ανατολάς, οριζομένη προς Βορράν και Δυτικώς υπό της Μητροπόλεως Ηρακλείας και προς Νότον περιβρεχομένη υπό της Προποντίδος. Περιείχε, κατά τον Πατριαρχικόν κώδικα του 1859, χωρία 10 και στέφανα (δηλ. οικογένειες) 2.729, τ. έ. ψυχάς 13.645.
§ 160. Τω 1873, κατά την Επετηρίδα του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, σελ. 106, περιείχε 17.000 ψυχάς, τ. έ. έλαβεν αύξησιν 3.355 ψυχών. Ιδού περίληψις της εκθέσεως ταύτης, κατά χωρία».
(Εδώ ο συγγραφέας αναφέρει ότι η Στέρνα είχε 120 κατοίκους (πράγμα που αποτελεί προφανές, αριθμητικό λάθος) και ότι μαζί με την Περίσταση, την Ηρακλείτσα, τον Πλάτανο, το Καλαμίτσι και την Λούπιδα είχαν 660 συνολικά μαθητές και 4 δασκάλους).
«§ 161. Τους αυτούς αριθμούς, εκτός δια την κωμόπολιν Περίστασιν, δι' ην ορίζει 1.500 αντί των 5.000, ους παρέχει η Επετηρίς, παρουσιάζει και ο Synvet σελ. 6, εν τέλει ορίζων ως σύνολον κατοίκων 13.160 και σχολεία μετά 15 διδασκάλων και 1.100 μαθητών. Φαίνεται όμως ότι ο Synvet, υποβιβάσας τους κατοίκους της Περιστάσεως εις 1.500 μόνον, τ. έ. εις οικογενείας 300, δεν ευρίσκεται εν τη αληθεία, διότι τόσον εκ της εκθέσεως του Δράκου, ην θα ίδωμεν εν τοις επομένοις, όσον και εκ στατιστικής, δημοσιευθείσης εν τω φύλλω της 15 Ιουνίου 1907 της Εκκλησιαστικής Αληθείας, καθ' ην οι μαθηταί μόνον της κωμοπόλεως ταύτης ανήρχοντο, τω 1907, εις 450, αποδεικνύεται ότι η Περίστασις είχε πολύ περισσοτέρας οικογενείας των 300, όσας θέλει ο Synvet και ότι πλησιέστερος πάντως προς την αλήθειαν είναι ο αριθμός, ον παρέχει η Επετηρίς του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, ορίζουσα εις 5.000, τουτέστιν εις 1.000 οικογενείας, τον πληθυσμόν της Περιστάσεως.
§ 162. Και ο Χασιώτης, εν τω βιβλίω του, ορίζει τον πληθυσμόν της Μητροπόλεως, διά το 1881, εις 13.500. Όσον αφορά τους μαθητάς, υποβιβάζει απροσδοκήτως πάλιν ο Χασιώτης τον αριθμόν εις 534 μόνον, εν ω τω 1873 η Μητρόπολις είχε μαθητάς 1.060, αυξάνει δ' αφ' έτερου τα χωρία εις 19, εν ω ποτέ δεν είχεν η Μητρόπολις αύτη 19 χωρία».
§ 163. Επειδή δε αφ' ετέρου, ουδεμία άλλη είδησις, μεταξύ του 1880 και 1890, μας δίδεται, περί της Μητροπόλεως ταύτης, όπως μας δίδεται δια τας άλλας Μητροπόλεις, πρέπει να είμεθα ευγνώμονες εις το βιβλίον Θρακικά του Δράκου, όπερ (σελ. 76) μας παρέχει, δια το 1892, λεπτομερή περιγραφήν της τότε επισκοπής, ης περίληψιν παρέχομεν εν τοις επομένοις.
…….. 3) Στέρνα Ελληνικαί οικογένειες 600, Δημ. Σχολείο 1, με 160 μαθητές, Παρθεναγωγείο 1, με 80 μαθήτριες, διδάσκαλοι 2, διδακτικές δαπάνες 175 τουρκικές λίρες……
Βλέπομεν ότι από του 1873 ο πληθυσμός σχεδόν δεν ηυξήθη, διότι και τότε 17.000 ήσαν, κατά την Επετηρίδα του Θρακικού, Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, οι κάτοικοι της Μητροπόλεως, εν ω ο αριθμός των μαθητών ηυξήθη από 1.060 εις 1.720. Και η μεν αύξησις των μαθητών κανονική, ουχί δε και η στασιμότης του πληθυσμού, ήτις είναι απατηλή, διότι αληθώς ο πληθυσμός της κωμοπόλεως Περιστάσεως, όστις εσφαλμένως είχεν ορισθή εν τη Επετηρίδι εις 5.000, έτι δε μάλλον εσφαλμένως είχεν ορισθή υπό του Synvet εις 1.500, έπρεπε να καθορισθή εις οικογενείας 500—600, ή ψυχάς 2500—3000, ότε ο πληθυσμός της Επισκοπής θα ηλαττούτο τω 1873 εις 15.000 και επομένως θα κατεδεικνύετο αύξησις πληθυσμού κατά 2.000 διά το 1892, ότε εγράφη το βιβλίον του Δράκου.
§ 164. Δυστυχώς, από το 1892 δεν έχομεν άλλην έκθεσιν περί της Μητροπόλεως ταύτης. Η μόνη είδησις είναι η σύντομος στατιστική, η παρεχομένη υπό του Α' τόμου του Ημερολο¬γίου των Εθνικών, Φιλανθρωπικών Καταστημάτων εν σελ. 204. Κατά ταύτην, εν τη Μητροπόλει Μυριοφύτου υπήρχον, κατά τω 1905, Αστικαί σχολαί 3, Δημοτικαί 5 και Μικταί 6, εδίδασκον δε διδάσκαλοι 17 και διδασκάλισσαι•7, το όλον 24 και εδιδάσκοντο μαθηταί 1.080 και μαθήτριαι 720, το όλον 1.800.
Βλέπομεν ότι από του 1892 επήλθεν αύξησις των μαθητών 80, αύξησις μικρά και προϋποθέτουσα ή εξόγκωσιν μικράν, εν τη εκθέσει του Δράκου, ή σφάλμα εν τη στατιστική του Ημε¬ρολογίου. Οπωσδήποτε, θα σταθώμεν εις τον αριθμόν 1.800».
Ακολούθως, παραθέτω τον πληθυσμό της Στέρνας, από το 1911 και μετά, με βάση έγγραφα κατατεθειμένα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και στατιστικές της Μητροπόλεω Μυριοφύτου και Περιστάσεως, που μελέτησε και παρέθεσε ο κ. Πασχάλης Βαλσαμίδης, στο σύγγραμμά του «Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΣ, ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ ΕΩΣ ΤΟ 1924»:
Το 1911, η Στέρνα είχε 2.480 Έλληνες κατοίκους, (1.270 άνδρες και 1.210 γυναίκες),
το 1913, 1.871 Έλληνες κατοίκους, (903 άνδρες και 968 γυναίκες),
το 1917, 1.173 Έλληνες κατοίκους,
το Μάιο του 1920, 2.083 Έλληνες κατοίκους, (1020 άνδρες και 1.063 γυναίκες),
το 1922, 250 οικογένειες,
ενώ, σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνικού Υπουργείου Γεωργίας, ο συνολικός αριθμός Στερνιωτών, που εγκαστάθηκαν στην Ελλάδα, ανήλθε σε 510 οικογένειες.
ΤΟ ΚΛΙΜΑ – Η ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ - ΟΙ ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
Το κλίμα του χωριού δεν ήταν, υπό κανονικές συνθήκες υγιεινό, λόγω του ότι υπήρχε άφθονο νερό και, κατά συνέπεια, πολλή υγρασία. Οι κάτοικοι υπέφεραν συχνά από μία ασθένεια, την οποία ονόμαζαν θέρμη.
Η κοινότητα της Στέρνας διοικούνταν από 12 δημογέροντες, οι οποίοι φρόντιζαν για τα προβλήματα της κοινότητας. Από αυτούς οι 2 ήταν υπεύθυνοι για τα σχολεία, ενώ οι υπόλοιποι 10 για τους ναούς της κοινότητας. Κατά το 1914 καθήκοντα Μουχταροδημογεροντίας εκτελούσαν οι: Αναγνώστης Κωστής, Μιχάλης Αλεξάνδρου, Παρασκευάς I., Δημήτριος Χρυσαφής, Παναγιώτης Ιωάννου, Δαμιανός Παναγιώτου, Οικονόμος Κωνσταντίνου, Νικόλαος Δέλκου και Φωτάκης Νικόλαος. Το 1919 δημογέροντες εκλέχθηκαν οι: Θεολόγος, Θεόδωρος Θεολόγος, Παρασκευάς Ζώνης, Νικολάκης Δημητρίου, Αναγνώστης Κωστής, Σαράφης Δημητρίου και Κωστής Δημητρίου. Τα τελευταία χρόνια πριν την ανταλλαγή, καθήκοντα δημογερόντων εκτελούσαν οι παρακάτω: Φωτίτζης Τζαμέλης, Παρασκευάς Σείδης, Ιωάννης Κοντός, Αναστάσιος Ουγκαρίδης, Μπαλάσης Μουζμπούκης, Κωνσταντίνος Λαλένης και Ιωάννης Σωίδης.
Η Στέρνα αναπτύχθηκε πολύ νωρίς και μέχρι το 1830-1835 ήταν το κεφαλοχώρι της επαρχίας και σ' αυτή γινόταν το «παζάρι», με την αγοραπωλησία των προϊόντων των γύρω χωριών. Οι Στερνιώτες εργάζονταν κυρίως με τα εμπορικά κέντρα της Ανατολικής Ρωμυλίας, όπου μετέφεραν τα εμπορεύματά τους, ιδίως τα κρασιά και τα ρακιά, τα οποία έφερναν μέχρι το Τσαγκαροχώρι (το τουρκικό χωριό Τσιγκιρλή) με ζώα, γιατί δεν υπήρχε δρόμος βατός σε τροχό, από τη Στέρνα μέχρι το χωριό. Από το χωριό αυτό ξεκινούσαν, σε οργανωμένα καραβάνια, με αμάξια φορτωμένα και ζώα και, όταν έφθαναν στην Ανατ. Ρωμυλία, πωλούσαν τα εμπορεύματά τους και αγόραζαν άλλα, τα οποία μετέφεραν και πουλούσαν στα χωριά της περιοχής τους. Οι εμπορευόμενοι εκείνοι ήταν γεροί και θαρραλέοι, γνώριζαν καλά την τουρκική γλώσσα και ντύνονταν σαν Τούρκοι, με ζουνάρια, κουμπούρες, παλάσκες και κάμες, ώστε δεν φαίνονταν καθόλου πως ήταν Έλληνες. Οι γεροντότεροι από τους Στερνιώτες θυμούνταν μερικούς από τους τρομερούς εκείνους εμπορευόμενους, όπως τον Τσουλάκη, τον Kαφεστέ, τον Γκιρλάνη, τον Σασάνη, τον Κοσμά, τον Μήστελο κ.ά., οι παλαιότεροι δε από αυτούς ήταν ακόμα τρομερότεροι.
Κατά το 1830, οπότε άρχισε η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των υποδούλων Ελλήνων, άρχισε να εξελίσσεται ακόμα περισσότερο το Μυριόφυτο, οι έμποροι του οποίου, με τα ιστιοφόρα τους, άρχισαν να μεταφέρουν τα εμπορεύματά τους, προϊόντα όλων των χωρών της επαρχίας, μέχρι την Κων)πολη και άλλα εμπορικά κέντρα του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας, όπου τα πουλούσαν σε χαμηλότερες τιμές, αγοράζοντας άλλα, για τις ανάγκες των κατοίκων, επίσης σε καλύτερες τιμές κι αυτό γιατί η μεταφορά των εμπορευμάτων, με τα ιστιοφόρα, μέχρι την Κων)πολη, χρειαζόταν 8-10 ώρες και άλλες τόσες για τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, ενώ η μεταφορά με το σύστημα των καραβανιών χρειαζόταν 7—10 ημέρες και φυσικά επιβαρυνόταν με υπερβολικά έξοδα, χωρίς να υπολογίζονται και οι επί πλέον κόποι και κίνδυνοι.
Έτσι, σιγά - σιγά το «Παζάρι» της Στέρνας έκλεισε, το 1835, και μεταφέρθηκε στο Μυριόφυτο, παρόλα αυτά, όμως, εξακολουθούσε, επί πολλά ακόμα χρόνια, να υπερέχει από τις γύρω Κοινότητες, γιατί η οικονομία της είχε γερές βάσεις, οι κάτοικοί της συνέχισαν ν’ ασχολούνται, κυρίως, με το εμπόριο και δευτερευόντως με τη γεωργία, την αμπελουργία και τη σηροτροφία.
Κατά το έτος 1845 παρουσιάσθηκε η ασθένεια τών αμπελιών «ωΐδιον της αμπέλου». Την ασθένεια αυτήν την ονόμαζαν οι κάτοικοι της Στέρνας, όπως και των άλλων Κοινοτήτων «χολέρα», οι δε Τούρκοι «μπάλσαρα». Για μία πενταετία, η σταφυλοπαραγωγή μειώθηκε έως και 90%. Ούτε για τροφή των αμπελουργών δεν βρίσκονταν σταφύλια και η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε επί μία πενταετία. Οι αμπελουργοί, οι οποίοι ήταν τα 90% του πληθυσμού, αναμφίβολα δυστύχησαν. Η φιλοξενία, όμως, οι εορτασμοί, αι πανηγύρεις, τα συμπόσια και τα άλλα είδη διασκέδασης δεν μειώθηκαν, αφότου δε άρχισε η καταπολέμηση αυτής της ασθένειας με τα θειώματα, βαθμιαίως επανήλθαν τα προσβληθέντα αμπέλια στην προηγούμενη κατάστασή του.
Κατά το 1864, παρουσιάσθηκε, για πρώτη φορά, η φυλλοξήρα στ’ αμπέλια της Γαλλίας. Μέσα σε λίγα χρόνια, όλη η αμπελοφυτεία καταστράφηκε. Οι Γάλλοι άρχισαν τότε να προμηθεύονται κρασιά από άλλες χώρες, από δε την Τουρκία και την Ελλάδα προμηθεύονταν κρασιά αναμίξεως. Η κατάσταση αυτή κράτησε για μία εικοσαετία. Η περιοχή του Ιερού Όρους ήταν προνομιούχος, όσον αφορούσε κρασιά αναμίξεως (οινοποιήσιμα), με «αιχμή του δόρατος» την ποικιλία «Καρλαχανάς». Τα σταφύλια αυτής της ποικιλίας ήταν μάλλον ανούσια και δεν τα έτρωγαν, αλλά, κατά την υπερωρίμανσή τους, οπότε άρχιζε η σήψη τους, αποκτούσαν ένα ζωηρότατο χρώμα, που υπερτερούσε από όλα τα άλλα, μαύρα σταφύλια- γι’ αυτό, όλες οι Κοινότητες των Γανοχώρων αντικατέστησαν τα 80% των κλημάτων τους με την ποικιλία «Καρλαχανά». Για μία εικοσαετία, οι αμπελουργοί όλης αυτής της περιοχής ικανοποιούνταν πολύ καλά. Άρχισαν να κτίζουν οικήματα, αποθήκες, να φυτεύουν αμπέλια, να ράβουν ρούχα και η πολυτέλεια να λαμβάνει διαστάσεις. Τα σταφύλια έφθασαν να πουλιούνται μία αγγλική λίρα το φορτίο, το οποίο είχε 100 οκάδες.
Στο διάστημα, όμως αυτό, της εικοσαετίας, η αμπελοφυτεία της Γαλλίας επανήλθε και οι Γάλλοι έπαψαν να προμηθεύονται κρασιά από το εξωτερικό. Το τελευταίο έτος της εικοσαετίας περίπου, οι εμπορευόμενοι, όπως και πολλοί νοικοκυραίοι, αγόρασαν τα σταφύλια και πάλι με μία λίρα το φορτίον, μερικοί μάλιστα πλήρωσαν και επί πλέον 5 γρόσια το φορτίο, με την πεποίθηση ότι οι Γάλλοι θα εξακολουθούσαν, όπως και προηγουμένως, ν’ αγοράζουν τα κρασιά των μερών μας. Πλην όμως, κανείς Γάλλος αγοραστής δεν εμφανίστηκε πλέον και τα κρασιά έμειναν στα οινοδοχεία των αποθηκών. Το επόμενο έτος ήλθε η εποχή του τρύγου και τα οινοδοχεία ήταν ακόμη γεμάτα με τα κρασιά της περασμένης χρονιάς. Αγοραστής σταφυλιών δεν υπήρχε. Οι αμπελουργοί βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Μόνο λίγοι Μυριοφυτινοί οινοπνευματοποιοί, οι λεγόμενοι «ρακιτζήδες», που εργάζονταν στην Κωνσταντινούπολη, όπου μετέφεραν ρακιά, αγόρασαν λίγα σταφύλια, προς 25 γρόσια το φορτίο. Όλοι γενικά χρεωκόπησαν!
Επί πολλά χρόνια τα σταφύλια εξακολούθησαν ν’ αγοράζονται με 20—25 γρόσια το φορτίο και οι μικροπαραγωγοί έφθασαν στην απόλυτη φτώχεια. Οι αμπελουργικές εργασίες περιορίστησαν πολύ και οι εργάτες έμεναν χωρίς δουλειά. Φτώχεια έπεσε σ’ όλα τα χωριά και τις πόλεις του Ιερού Όρους και μόνο οι Μυριοφυτινοί με τη ναυτιλία τους και οι Περιστασινοί με τη σιτοκαλλιέργειά τους, δεν έζησαν στη φτώχεια. Και η δύσκολη αυτή κατάσταση, για μια περιοχή κατ’ εξοχήν αμπελουργική, όπως ήταν η Στέρνα, κράτησε, για τους κατοίκους της, μέχρι την έξοδό τους από την πατρογονική τους εστία. (Κατά το χρονικό διάστημα 1914-1919 στη Στέρνα καλλιεργούνταν 10.000 στρέμματα αγρών, από τους οποίους τα μισά ήταν αμπέλια). Την ίδια εκείνη περίοδο, για την ανακούφιση των Στερνιωτών, δραστηριοποιήθηκε «Η ΕΝ ΣΤΕΡΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΓΑΘΟΕΡΓΟΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ Η ΟΜΟΝΟΙΑ».
Οι κάτοικοι της Στέρνας άρχισαν να υποφέρουν μετά την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων, το 1912. Από επιστολή της κοινότητας, με ημερομηνία 16 Μαίου του 1914, προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γερμανό τον Ε' (1913-1918), πληροφορούμαστε ότι κατά το έτος 1914 «..τετρακοσίαι ως έγγιστα πτωχικαί οικογένειαι κυριολεκτικώς πάσχουσι της πείνης και ατενίζουσι τα όμματα αυτών προς την Υμετέρα Θειοτάτην Παναγιώτητα παρ' ης ελπίζουσαι τα πρώτα βοηθήματα προς κατάπαυσιν της πείνης των, παρακαλούσιν Αυτήν θερμώς δια την όσον το δυνατόν τα τάχιστα αποστολήν αυτών». Κατά τη διάρκεια των πολέμων (1912-1918), οι κάτοικοι παρέμειναν στην κοινότητα, αντιμετωπίζοντας σημαντικό πρόβλημα επιβίωσης, οι δε ζημιές που προέκυψαν από τους πολέμους ήταν ανυπολόγιστες. Αυτό συνάγεται από άλλη επιστολή της δημογεροντίας της Στέρνας, με ημερομηνία 21 Απριλίου του 1919, προς το μητροπολίτη Μυριοφύτου και Περιστάσεως Σωφρόνιο (1917-1924) : «..εκ των 516 οικιών της κοινότητος ημών αι 373 εισίν κατοικήσιμοι, αι δε 143 ακατοίκητοι μεταβληθείσες εις ερείπια. Πριν του πολέμου υπήρχον 18 ζεύγη βοών, εξ ων έμειναν μόνον 3, έχομεν ανάγκην έτι από 17. Επίσης αναλόγως των ζευγών θα γίνη ανάγκη και των αρώτρων. Εκ των αμπέλων μόνον το 1/3 εισίν καλλιεργημένα, τόδε υπόλοιπον μετεβλήθη εις γην χέρσιν. Εκ δε των αγρών το 1/4 ».
Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΔΟΣ ΤΩΝ ΣΤΕΡΝΙΩΤΩΝ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΤΡΟΓΟΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΕΣΤΙΑ
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (1922), τα πολιτικά γεγονότα επηρέασαν οριστικά την τύχη των ελληνικών κοινοτήτων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Οι συμμαχικές δυνάμεις αποφάσισαν να παραχωρήσουν την Ανατολική Θράκη στην Τουρκία, με το Πρωτόκολλο των Μουδανιών, που υπογράφηκε την 11η Οκτωβρίου του 1922. Μετά την υπογραφή του, οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να φύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Οι Στερνιώτες μεταφέρθηκαν, ατμοπλοϊκώς, από το Μυριόφυτο στην Καβάλα, αρκετοί όμως κι από αυτούς, όπως και οι λίγοι Περιστασιανοί, με τα δικά τους, μεταφορικά μέσα και τα ποίμνιά τους, σχημάτισαν φάλαγγες και, ακολουθώντας το δρομολόγιο της ξηράς, που ακολούθησαν και οι Καλοδενδρινοί, ήλθαν κι αυτοί στην Καβάλα. Στην πόλι αυτή έμειναν αρκετές οικογένειες, οι περισσότεροι όμως μετακινήθηκαν στο Καρυόφυτο Σταυρουπόλεως Ξάνθης, απ' όπου κατόπιν σκόρπισαν άλλοι στη Νέα Στέρνα Σταυρουπόλεως, άλλοι, περί τις 30 οικογένειες, στην Αρίσβη Κομοτηνής και άλλοι στον Ζυγό Καβάλας. Αρκετές επίσης οικογένειες σκόρπισαν και εγκαταστάθηκαν στην Ελευθερούπολη, Θεσσαλονίκη, Σιθωνία Χαλκιδικής και Αθήνα.
Αρκετές, τέλος, οικογένειες Στερνιωτών, που είχαν γίνει κι αυτοί καπνεργάτες, μετακινήθηκαν, το 1929, από την Καβάλα, σ' ένα χωριό στα δυτικά του Κιλκίς, που ονομάσθηκε από τότε «Νέα Στέρνα», όπου αποκαταστάθηκαν, ως ακτήμονες αγρότες.
ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΟΥ
Στις τρεις πρώτες φωτογραφίες, βλέπετε το δημοτικό σχολείο της νοτιοδυτικής συνοικίας.
Στην 4η και 5η φωτογραφία, βλέπετε ένα απομεινάρι της ελληνικής παρουσίας, επίσης στη νοτιοδυτική συνοικία.
Στην 6η φωτογραφία, ο ναός του Αγίου Γεωργίου, στη νοτιοδυτική συνοικία.
Στην 7η φωτογραφία, μια εικόνα από τη νοτιοδυτική συνοικία.
Στις φωτογραφίες 8η έως και 13η, εικόνες από την σχεδόν εξαφανισθείσα, βόρεια συνοικία.
Στην 14η φωτογραφία, το φύλλο της 4ης Αυγούστου του 1912, της εφημερίδας «ΑΠ' ΟΛΑ» της Κωνσταντινούπολης, με τίτλο «ο καταστρεπτικός σεισμός της νοτίου Θράκης, την Παρασκευήν 27 Ιουλίου», στο οποίο αναφέρεται ότι η Στέρνα, «με 500 οικίας, κατεστράφη ολοσχερώς, τραυματίαι 60».
Στην 15η φωτογραφία ο υποφαινόμενος, κάπου στην μελαγχολική Στέρνα.
ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΑ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
(οι αύξοντες αριθμοί παραπέμπουν στον χάρτη του χωριού, που περιέλαβε ο κ. Λαγόπουλος στο σύγγραμμά του «ΚΩΜΟΠΟΛΙΣ ΣΤΕΡΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ» και τον οποίο αναρτώ εκ νέου)
1 Κων)τίνος Λαλένης
2 Θεόδωρος Λαγόπουλος
3 Μαλλήγκας
4 Θ. Κουτσηράς
5 Σαματιανός Βερούκας
6 Ιωακείμ Σόη
7 Βαλάσης Βουσβούκη
8 Συναδινή
9 Κρασομάγαζο Σόη
10 Θανάς Κουκουσούλης
11 Δαμιανός Λαζαρή
12 Ιωάννης Κόντος
13 Χαράλαμπος Λούκης
14 Στέργιος Κουκουσούλης
15 Τρούπης
16 Αϊβαλιώτσα
17 Γεώργιος Σόης
18 Φωτάκης Μίξος
19 Στυλιανός Χαλέπης
20 Θανάς Πίτσικος
21 Στυλιανός Σόης
22 Στρατιγάκης Κωνσταντά
23 Παυλάκης Λοίζου
24 Παπαγεράσιμος
25 Συναδινός Αρβανίτης
26 Σασάκης Πολυχρόνη
27 Παυλάκης Πολυχρόνη
28 Θεόδωρος Λοίζου
29 Στυλιανός Κουμπής
30 Αριστής Σπίνου
31 Στυλιανός Κουκαλένια
32 Σταύρος Ασβεστάς
33 Χαράλ. Λευκαντινού
34 Δαμιανός Μαμάτσος
35 Γεώργιος Μουτζούρης
36 Αναστάς Φωτίνια
37 Γιαχ. Κογιώτσος
38 Ζγουρόμαλος Σαραντ.
39 Στυλιανός Μοσχή
40 Θανασάκης Φωτήνια
41 Άγιος Δημήτριος
42 Γρηγοράκης Χαμηλούσα
43 Στυλιανός Βαλουτής
44 Κραοομάγαζο Στ. Βαλουτή
45 Κωνσταντάκης Αγιόλ
46 Λαζαρής Κων)τίνου
47 Κρασομάγαζο Α. Βαλουτή
48 Άνδριανός Ράλλη
49 Χαραλ. Χνούδης
50 Ασιμής Κων)τίνου
51 Λαζαρής Μοσχή
52 Αντώνιος Μόνος
53 Μοσχής
54 Ελένη Αξιώτη
55 Τριανταφ. Καρακατσάνη
56 Αποθήκη Γρ. Χαμηλούσα
57 Χήρα Άγνωστου
58 Τζηνετής Χνούδη
59 Συναδινός Τσηρπάνη
59 Θεοδωρής Τσηρπάνη
61 Απόστολος Κυπριάνης
62 Ράλλης Διαμαντή
63 Στρατιώτης Ξούλης
64 Δημητρός Δαδήνιας
65 Αντών. Βαλουτής
66 Θεόδωρος Μπητσίκος
67 ξιώτης Παναγιωτάκη
68 Ιωακείμ Ντηγκολντίμης
69 Αργύρης
70 Συριφιά
71 Κων)νος Λαγόρκιος
72 Θεολόγος Μπουγτάνης
73 Γιαννακάκης Αρχοντή
74 Δαμιανός Μαμαλούκος
75 Ζαφύρης Μαμάτσος
76 Θεόδωρος Κρημνίτης
77 Στεφανάκης Αλεπότι (Αλεπού;)
78 Διομαντής Μαντάρα
79 Νικολής Κλος
80 Ζώτος
81 Φωτάκης Κλείτσιος
82 Γιωβάννης Τσατάλης
83 Νικόλαος Λόλας
84 Ασιμής Μπάρμπα
85 Δαμιανός Μαμαλούκος
86 Βασίλειος Βολούτας
87 Φασλάς
88 αγνώστου
89 Κοσμάς Σαμαράς
90 Εργαστήριον Κοσμά Σμαρά
91 Αναγνώστης Βερούκας
92 Κυριάκος Χαραλάμπου
93 Αγνώστου
94 Θανάς Κλιάδινας
95 Θεοδωρής Γκουλής
96 Αυγουστής Αντώνη
97 Κοσμάς Πούνης
98 Σαματιανός Χάϊτας
99 Νικολάκης Χάϊτας
100 κρασομάγαζο Κυριακ. Χαραλ.
101 Μορφία
102 Σασάκης Ιωσήφ
103 Νικόλας Γαρούφαλος
104 Κωμνηνάκης Χαμηλούσα
105 Δαμιανός Πηνός
106 Μανολάκης Σακάρης
107 Παντελάκης Μαγδαλινής
108 Γιάννης Αναγνώστου
109 Θανάς Ντανάτσικος
109 Δαμιανός Φωτίνια
111 Κρασομάγαζο I. Κόντου
112 Κοσμάς Γκουλής
113 Αναγνώστης Γκουλής
114 Λεωνίδας Λοίζου
115 Στρατής Σπύρτος
116 Φωτής Πούνη
117 Τριαντάφ. Γκουλή
118 Ασανάκης
119 Νκόλαος Νάνος
120 Γεωργάκης Μπέης
121 Κων)τίνος Χρυσομάλης
122 Κων)τίνος Γιαμπουλτάκης
123 Αναγνώστης Λαγόπουλος
124 Στρατής Μύστελος
125 Βαλάσινα
126 Θεολόγος Αρχοντή
127 Αποθήκη Λαγοπούλου
128 Κοσμάς Μουφάς
129 Κατερνίτσα Κουρβούλινα
130 Νικολάκης Καραγκόλιας
131 Αναστάς Τζουμπάνιας
132 Φάνιας
133 Νικολής Αρχοντή
134 Γιαννάκης Βολούτας
135 Σάββας Γιωβάννη
136 Πατανός
137 Γεώργιος Μοσχή
138 Κων)τίνος Μούρθου
139 Κων)τίνος Βλάχος
140 Κων)τίνος Παγώτης
141 Μήτρος Βιργής
141α’ Κων)τίνος Χάϊτας
142 Κωνστ. Μούρθου
143 Δαμιανός Τσικούρας
144 Χαράλ. Μυρτζανιός
145 Κοσμούλιας
146 Νικολής Χαράνης
147 Χαράλ. Πάπαδος
148 Παγιώτας Βουλούτα
149 Παρασκ. Κουμπάρος
150 Ζαχαρίας Κοντού
151 Κων)τίνος Μαύρος
152 Κων)τίνος Βιβένιας
153 Κουφατζής
154 Σχολή
155 Δημητράκης Βιβένιας
156 Δημητράκης Παγώτη
157 Αρχοντής Αδάμ
158 Κοσμάς Καψάλης
159 Μήτρος Βαγράνης
160 Παναγής Βασιλάκης
161 Κοσμάς Παγώτη
162 Νικόλας Γεώργιος
163 Γιαννακάκης Νάνου
164 Φωτάκης Γκηλία
165 Μήτρος Ματζουράνης
166 Σαράφης Δημητρίου
167 Τριαντάφ. Λαγόπουλος
168 Θεόφιλος Καντηλανάπτης
168 α Πολυμένος
169 Κρασομάγαζο Γιωβάναγα
170 Αναγνώστης Βαλουτής
171 Νταντίκος
172 Εκκλ. Ταξιαρχών
173 Κρασομάγαζο Θ. Λαγοπούλου
174 Πασχάλης Ντέντος
175 Κων)τίνος Λοίζου
176 Νικολάκης Νάνος
177 Στρατής Πακμαζάς
178 Παρασκευάς Παράσχου
179 Μαστρογιάννης
180 Στυλιανός Διασούρης
181 Αποθήκη Μαστρογιάννη
182 Καλαθάς
183 Λεοντής Τρύπου
184 Νικολής Σόης
185 Μήτρος Πασχαλάκης
186 Κρασομ. Γιωβάννη Πήτσικου
187 Γιωβάννης Πήτσικος
188 Κομνην. Παπαντελή
189 Κωστής Μαυροπαλιά
190 Ζαμπέτης
191 Κ. Ψύχος
192 Νικολής Τσικάλης
193 Χρυσαφής Μπούφος
194 Στεφανής
195 Μήτρος Πουδάρας
196 Χρυσαφής Κιουζέλης
197 Νικολής Πουδάρας
198 Ελένη Αρβανίτη
199 Βασίλης Καπετάνου
200 Βιργής
201 Στεφάνης Πασχαλάκη
202 Θεολόγος Ράλλης
203 Κολοπανάς
204 Πυρτσιλής
205 Κρασομ. Θεολόγου Ράλλη
206 Κρασομάγαζο Κομνηνάκη
207 Κομνηνάκης Κων)νος
208 Νταντίκος
209 Κρασομ. Νταντίκου
210 Νταντήνιας
211 Κρασομάγαζο
212 Βουλγαράκος
213 Πούλιος
214 Γιωβάννης Απίκος
215 Στρατής Απίκος
216 Φωτάκης Μπουμπούνα
217 Χρυσαφή Γ. Καρπούζη
218 Γιωβάννης Σάββα
219 Χρυσάφης Καφεστές
219 Γιαννάκης Αρχοντή
221 Χαυγιαρού
222 Θεοδός Πύρρου
223 Γεώργ. Τζημπητζής
224 Κρυστάλλης Καφεστές
225 Ζαφράκης Καπετάνου
226 Άννα Ψύχινα
227 Αναγν. Λαγόπουλος
228 Παναγιώτης Γκηρτζάνης
229 Κομνην. Κων)τίνου
230 Θεοδός Βαρσαμή
231 Άννα Κατσβελάρας
232 Γιωβάν. Μαμάκος
233 Κων)τίνος Μαλαματένιος
234 Μητράκος Βαρέλλας
235 Γεωρ. Μαύρος
236 Μήτρος Παπαληγόριου
237 Θεολόγος Τζηφρή
238 Γεωρ. Ναζήρης
239 Χρυσαφής Κ. Καρπούζη
240 Νικολάκης Κ. Καρπούζη
241 Χαράλ. Λουντρούκη
242 Μήτρος Λουντρούκη
243 Θανάς Παναγιώτσα
244 Τσεκούρα
245 Χρυσαφής Ντάφλος
246 Μαντάς
247 Κωνσταντής Λιουντούδας
248 Στρατής Ρούλη
249 Γιωβάννης Μπουτζέκης
250 Γκηρλάνιδες
251 Στυλιανός Χιώτη
252 Δημητρός Κουράγιος
253 Φωστήρα Λουντρούκη
254 Θεοδός Ντάφλου
255 Μήτρος Ανταλής
256 Ρωμπέλος
257 Κωνσταντής Κατσίκης
258 Γιαννάκης Ρότσικος
259 Λιγοράκης Μαλαματένιος
260 Κομνηνάκης Μαυροπαλιά
261 Κρασομάγ. Παπαληγόριου
261α Καπλάνης
262 Κυριαζής Μτζέκης
263 Στυλιανός Χνούδης
264 Μανολάκης Κοντού
265 Σαραντινός Εκκλησιάρχου
266 Γιωβάννης Χατζημήτρου
267 Κρασομ. Καρπούζη
268 Θεοδούλα Βαλουτή
269 Γιάννης Πηλίκος
270 Τριαντάφ. Πηλίκος
271 Κων)τίνος Κοτσώνης
272 Πρόδρομος Διασούρης
273 Ντησλής
273 Μαραβέλιας
275 Θεοφάνης Ντησλής
276 Τριαντάφ. Γκαλαγκάνης
277 Κων)τίνος Κουράγιος
278 Κυριάκος Κμαράς
279 Σαραντινός Λουκούμης
280 Ασμής Μούλου
281 Παπακωνστάντιος
282 Μαγκίρης
283 Αλέξανδρος Λάκκης
284 Φωτάκης Τσουλάκης
285 Γεώργιος Γκρημνίτης
286 Δεβράνος
287 Ρότσικος
288 Νοικοκύρης
289 Ζαφιρίτσα.
290 Παντελής Αλεξανδρή
291 Πρίντσος
292 Μπουτσούκης
293 Κρυσταλλάκης
294 Αλέξανδρ. Κόντου
295 Χρυσαφής Γκηντίνα
296 Παρασκευάς Τότα
297 Στρατής Παπαλεξανδρή
298 Θανάς Παπαλεξανδρή
299 Χαράλαλ. Σταυράκη
300 Κωνστ. Πρωτοψάλτης
301 Αφρατίνα
302 Κων. Συγκάκης
303 Κουτρούλιας
304 Χρυσάφης Κλείτσος
305 Χαράλ. Μπρατσόλης
306 Αγνώστου
307 Ντάντριας
308 Παπά Κορνήλιος
309 Χαράλ. Κιαβούρης
310 Κων)τίνος Γκηντήνας
311 Στρατής Σιμητσής
312 Κρεοπωλείον
313 Θεολόγος Δοξάκη
314 Κοσμάς Θεολόγου
315 Καφενείον
316 Καφενείον Γιωβαν. Χατζημήτρου
317 Καφενείον Θανασ. Παπαμιχαήλ
318 Καφενείον Χρυσάφ. Γκηντίνας
319 Καφενείον Σαράντ. Αβακούμ
320. Τσαμπατίλης
321 Παρίσος
322 Κων. Λουλάς
323 Πολίτης Μούλου
324 Βετσέντσος
325 Θεοδούλα Κρυσταλλάκη
326 Μοδής
327 Χήρα Μηγδαλνή
328 Συνόδης Κρυσταλλάκη
329 Κρυστάλλη Κωστή
330 Ανδρέας Προδρόμου
331 Γιωβάννης Χατζαγγελής
332 Άχελάς
333 Πασχάλης Κλείτσος
334 Σαραντ. Βαλασάκης
335 Βιρνέζ Κωστή
336 Τσουρτσουλούδας
337 Σταυρινός Βολούτας
338 Κρασομάγαζο Βιρνές
339 Γληγούδης
340 Βιρόπλος ή Κατμέρης
341 Μπουλούμης
342 Ι Αρστής Μπελλάς
343 Π. Γιουρούκης
344 Θεοδ. Λουντρούκης
345. Σ. Κακκαλένια
346 Ιωσήφ
347 Κων)τίνος Τζάμινης
348 Θανάς Αγιασμάτης
351 Σαραντινός Ρούλης
352 Βασίλης Βασίλαρος
353 Μιχαήλ Βαλάκος
354 Θυσεύς
355 Πολύχρονης Αλπάνης
358 Στυλιανός Άλπάνης
359 Θεοδοσάκης Πρωτοψάλτου
360 Δημητρός Πρωτοψάλτου
361 Φωτής Μπελλάς
362 Κτούλιδες
363 Αγνώστου
364 Παναγιωτούλης
365 Αντων. Μπατηνής
366 Αγαθάρα
367 Αχτινίτσα
368 Ζαχαρίας Μαμάλια
369 Μουγκάνος
370 Φωτίνιας
371 Αντων. Χούμπαρος
372 Τζηνετής
373 Διομαντής Χνούδης
374 Καφενείον Μιχαλ. Λυμπέριου
375 Στρατής Μπελλάς
376 Αναγνώστης Μπελλάς
377 Βασίλειος Χατζαγγελής
378 Χαραλ. Ποτήρας
379 Μιχαλάκης Λυμπέριου
380 Πολύχρονης Λυμπέριου
381 Νικολάς Λολού
382 Γιωμάνης
383 Καλπίνης
384 Αργυρός Μούλου
385 Παναγιώτης Φιλίου
386 Κων)τίνος Ασημή
387 Πηλιώνινα
388 Α. Πούπης
389 Παναγιώτης Καλαγκάνης
390 Ελευθέριος Λευκαντινού
391 Αναγνώστης Γκαγκούτης
392 Χαράλαλ. Κολουματάρης
393 Στρατής Βλάχος
394 Θανάς Καρακατσάνης
395 Παναγιώτης Καρακατσάνης
395 Μαστρομιχαήλος
397 Μήτρος Χρήστου
398 Γιάννης Χούμπαρος
399 ΑριστήςΤσουλάκης
400 Κωστής Γκαγκάς
401 Κων. Παπαμιχαήλ
402 Οικόπεδον Καλούδη
403 Σωτηράκης Ντανούκας
404 Νταντής
405 Γεώργιος Παπαμιχαήλ
406 Στράτος Κοντού
407 Θανάς Παναγιώτσα
408 Σάββας Μανασής
409 Μήτρος Τζουμπάνης
410 Νικολής Χρήστου
411 Δαμιανός Τσατσακούλης
412 Κυριάκος Ασπρομούστακος
413 Φούρνος Κων. Ντανούκα
414 Σταυρινός Χατζηπαπάς
415 Γκουτσαμπάς Νεράντζης
416 Κων)τίνος Κουκαράκη
417 Αργύρης Καΐτατζής
418 Βασίλης Πούπης
419 Γ. Καραμπατζάκης
420 Τζηνετούλης
421 Φάνιας Χασάπης
422 Μαρθάρας
423 Θεοδός Παπαμιχαήλ
424 Κοινοτικόν
425 Δημητράκης Αμπλάκης
426 Θεοδοσάκης Παρίση
427 Κρασομάγαζο Θ. Παρίοη
428 Κλαπάτσα
429 Κρασομάγ. Λύκαρη
430 Κελιά Δοξάκη
431 Θεολόγος Δοξάκη
432 Πρόδρομος Τσουλάκης
433 Ασανάκης
434 Φωτάκης Νικόλα
435 Αναγνώστης Αλμπάνης
436 Κρασομάγαζο Θ. Καφεστέ
437 Παντελ. Αλεξανδρή
438 Αγ. Σπυρίδων
439 Λαμπαδάριος
439 Συναδινός Σταυράκης
441 Αναγνώστης Τσουλουλής
442 Θεοδωρής Μπελτές
443 Στυλιανός Τσουλουλή
444 Ελένη Τσουλουλή
445 Δημοσθένης Κουτοκούνης
446 Μπαρπανάς
447 Γούπα
448 Παναγής Κουλτούκης
449 Στυλιανός Καραμπακάλης
450 Καραμύλιας
451 Κρασομάγαζο Θεόδωρ. Πύρρου
452 Θεοδ. Καφεστέ.
453 Παρασκευάς Βάκχος
454 Παναγής Πύρρου
455 Χρυσαφής Ηλία
456 Μετόχιον
457 Θεόφιλος Αγιασμάτης
458 Τρύπος
459 Συναδ. Νάνου - Κυδώνης
460 Μπηλμπίλης
461 Αγνώστου
462 Μαχλέρα
463 Αναγνώστης Κωστή
464 Παναγής Πύρρου
465 Παναγής Δάνδριας
466 Χρυσαφής Ξαφούλης
467 Σαράφης Λουκούμης
468 Δημητράκης Πύρρου
469 Θανάς Μπελτές
470 Γιακείμ Μπάρμπα
471 Κουρκοράς
472 Κων. Κρομμύδας
473 Λαμπαδάριος
474 Κρυστάλλης Βαρσαμή
475 Παπαδιούλας
476 Χαβέλης
477 Παπαχρύσανθος
478 Αποθήκη αγνώστου479 Μπαμπαλής
479 Β. Ταυλάριος
481 Αδελφή Θεοτζηφρή
482 Κοσμάς Πήτσκου
483 Κων)τίνος Τελάλης
484 Δύο αδελφές
485 Στυλιανός Βόλος
486 Κρασομάγαζο Παπαδιούλια
487 Παπαγιώργης
488 Σταυρούλα Ρητόρα
489 Χρυσαφής Μπελτές
490 + Άγιος Γεώργιος
491 Παπαϊερώνυμος
492 Αργύρης Σαμαλτάνας
493 Τσηπλάκενα
494 Αργυρός Μάνταλος
495 Μήτρος Κολουματάρης
496 Κων)τίνος Στεφανή
497 Γεώργιος Αμπλάκης
498 Στράτος Κουκαράκης
499 Παπούδα
500 Τσάνης
501 Ζαχαράκης Χειμώνας
502 Ντρομούζης
503 Σταυράκης Κοντέσας
504 Φραγκόπλος
505 Μανουλάκης Σταμποτού
506 Γεώργιος Χειμώνα
507 Διαμαντής Βουλγάρας
508 Φανούλα Χήρα
509 Παντελάκης
510 Σάββας Διοματάρ
511 Ευλαμπία Ζαπτιέ
512 Κακάρα
513 Κων)τίνος Παπάνθυμου
514 Κρασομάγαζο Ν. Καλπάκη
515 Στρατής Τέρσης
516 Τριανταφ. Βουτσάς
517 Ζαχαρίας Αρχοντή
518 Θανάς Καμπούρης
519 Κων)τίνος Αντίξτου
520 Παντελάκης Αντίξτου
521 Καραδήμος
522 Τριανταφ. Καμλάρης
523 Γεώργιος Παπαμιχαήλ
524 Ιωακείμ Σταμποτού
525 Χαράλαμπ. Σταμποτού
526 Ρητσελάς
527 Κων. Αμπλάκη
528 Δημήτριος Αμπλάκη
529 Νικόλας Γκαγκάς
530 Παρασκευάς Σόη
531 Ξυνός
532 Δημήτρης Παντάκα
533 Κων)τίνος Παντάκα
534 Δέλκος
535 Κρασομάγαζο Δέλκου
536 Χαράλ. Ρούλης
537 Φάνιας Ρούλης
538 Νικολάκης Καλπάκης
539 Μανός Αρχοντή
540 Μπαναχάρινα
541 Τριανταφ. Βαλάκος
542 Θανάς Βούλγαρος
543 Αναστάς Βαλλάση
544 Τριαντ. Παγώτης
545 Κων Βαλαιβάνης
546 Χατζασμής Τζηνέτα
547 Ποτήρα
548 Καζαβής
549 Μπατσέλος
550 Καραδήμος
551 Κων. Δρουμούζης
552 Κικιώ Πασχαλινά
553 Κων)τίνος Μπουσάκης
554 Τζηνέτα
555 Μήτρος Κουλτούκη
556 Κανάρης
557 Χαράλ. Κουγκαριώτης
558 Αλεξανδρής Φωτάκη
559 Κρασομάγαζο Α. Φωτάκη
560 Γεώργ. Μαμάκος
561 Παναγ. Λαδάκης
562 Ζαπτιές
563 Κων)νος Μαντικός
564 Πασχάλης
565 Θανάς Δεσπότης
565 Γεώργ. Τσουρτσουλούδας
566 Φανούλα Παναγιώτσας
567 Θανάς Βούλγαρος
568 Δαμιανός Ντρουμουζάκης
569 Παναγ. Κουτράκης
570 Σιδηράδικο
571 Αλέξανδρος Ρήτωρ
572 Πούτκας
573 Τουρνά
574 Φανάκης Τζημπλαντώνης
575 Κων)τίνος Μαντίκος
576 Χαράλαμπος Τζημπλαντώνης
577 Παπαθεόδωρος Λύκαρης
578 Κωνσταντίνος Λύκαρης
579 Γιωβάνης Τσατσακούλης
580 Αλεξανδρής Κατρούλλης
581 Μήτρος Γιακείμαρος
582 Βασιλάκης Ανταλής
583 Χριστοφίλης
584 Στρατής Μύιας
585 Λαζαρής Κουλάκα
586 Ηλίας Νανέλιας
587 Αυγερινός Ζήσου
Τα υπ' αριθμούς 57 - 58 - 93 - 363 οικήματα, τα οποία αναφέρονται ως «Αγνώστου», αφορούν οικήματα, των οποίων οι ιδιοκτήτες πέθαναν, άγνωστο πού, χωρίς ν' αφήσουν κληρονόμους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. ΤΑ ΓΑΝΟΧΩΡΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, του Αγγέλου Γερμίδη, (Θεσσαλονίκη, 1976).
2. Η ΚΩΜΟΠΟΛΙΣ ΣΤΕΡΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, αναλυτική μελέτη του κ. Θεοδώρου Λαγόπουλου, (έκδοση του 1960).
3. Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΣΤΑΣΕΩΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ ΕΩΣ ΤΟ 1924, Πασχάλη Βαλσαμίδη, Θεσ/νίκη 1996.
4. ΘΡΑΚΙΚΑ, ΗΤΟΙ ΔΙΑΛΕΞΙΣ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ ΣΗΛΥΒΡΙΑΣ, ΓΑΝΟΥ ΚΑΙ ΧΩΡΑΣ, ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΑΘΥΡΩΝ, ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΣ, ΚΑΛΛΙΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΜΑΔΥΤΟΥ, του Ευστρατίου Δράκου, (Αθήνα, 1892).
5. ΜΝΗΜΗ ΓΑΝΟΧΩΡΩΝ, του Μανουήλ Γεδεών, (Κωνσταντινούπολη, 1913).
6. Η ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΣ ΤΛΟΥ ΕΝ ΑΥΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ, του Σταματίου Β. Ψάλτη, (1919).
7. Ο ΠΡΩΤΟΣ ΔΙΩΓΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ (1913-1918), της Βασιλικής Τσακόγλου, (Θεσσαλονίκη, 2010).
8. Εδουάρδου Στάνφορντ, «εθνογραφικός χάρτης της Ευρωπαϊκής Τουρκίας και Ελλάδος, μετά εισαγωγικών παρατηρήσεων περί της διασποράς των φύλων εν τη Ιλλυρική χερσονήσω και στατιστικών πινάκων του πληθυσμού, (που εκδόθηκε στην Αθήνα, το έτος 1871).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου