Η θρησκεία, που έφεραν οι Ρωμαίοι άποικοι στην περιοχή του Παγγαίου, (που, σχεδόν ολόκληρο, πλην της αυτονόμου Αμφιπόλεως, βρέθηκε μέσα στα όρια της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων), ήταν αυτή που ο Αυτοκράτορας Αύγουστος εγκαθίδρυσε στη Ρώμη, μια θρησκεία απόλυτα διαποτισμένη από την πλούσια, ελληνική μυθολογία και ήδη εξ αρχής ανοιχτή στις ανατολικές λατρείες. Έτσι, οι Ρωμαίοι άποικοι έφεραν και συνέχισαν να λατρεύουν στην περιοχή μας όλους τους Ολύμπιους θεούς και τη συνοδεία τους, τις θεότητες της γης και της ανθρώπινης ζωής, τις αλληγορικές θεότητες και, τέλος, την λατρεία του ίδιου του Αυτοκράτορα.
Σ' όλη, όμως, την διάρκεια της ρωμαϊκής κατάκτησης, αυτόχθονες και άποικοι λάτρευαν ιδιαίτερα, στην ρωμαϊκή αποικία των Φιλίππων, ένα Θράκα θεό, με το ρωμαϊκό όνομα του Liber pater, καθώς και τη σύζυγο αυτού, την Libera. Ο Θεός αυτός, στην Ιταλία, πριν τον ερχομό των αποίκων, ταυτιζόταν με τον Διόνυσο και, όπως ήταν φυσικό, έτυχε από τους αυτόχθονες Θράκες της περιοχής μας ευμενέστατης υποδοχής, αφού επρόκειτο για τον ίδιο, τον δικό τους, μέγιστο Θεό του γειτονικού Παγγαίου, τον Διόνυσο – Σαβάζιο, του οποίου το μαντείο δεν είχε πάψει να υπάρχει. Μάλιστα, την ταύτιση του ρωμαίου θεού με τον Θράκα Διόνυσο δέχθηκαν ακόμη και οι μυημένοι πιστοί του Διονύσου, που υπήρχαν στα χρόνια της ρωμαϊκής κατάκτησης της περιοχής γύρω από το Παγγαίο.
Οι θεότητες, που λατρεύονταν στη ρωμαϊκή εποχή γύρω από το Παγγαίο, λατρεύονταν όχι μόνο ατομικά από τους πιστούς, αλλά κύρια από ομάδες πιστών, συνασπισμένες σε συλλόγους και θιάσους, που ήταν πολλοί. Τέτοιοι θίασοι ήταν κυρίως οι Διονυσιακοί, που υπήρχαν, ήδη από αιώνες νωρίτερα, σ' όλους πιθανόν τους οικισμούς γύρω από το Παγγαίο και είχαν έντονο, μυστικιστικό χαρακτήρα, είχαν δε μέλη κυρίως Θράκες, αλλά ενίοτε και Ρωμαίους, όπως φανερώνουν τα ονόματα των επιγραφών που τους μνημονεύουν. Έτσι, Διονυσιακό θίασο γνωρίζουμε από την περίφημη στήλη του Ποδοχωρίου, στην οποία αναφέρεται η παρούσα ανάρτηση, θιάσους μαινάδων γνωρίζουμε από επιγραφή στην περιοχή των Φιλίππων, από την Αλιστράτη Σερρών, την Καλή Βρύση Δράμας κ.λ.π.
Η λατρεία, ιδιαίτερα, του Διονύσου - Liber Pater, στην ρωμαϊκή αποικία των Φιλίππων, που είχε απόλυτα κοινό, για τους αυτόχθονες Θράκες και για τους Ρωμαίους αποίκους, περιεχόμενο, συνδέθηκε αμέσως και υποβοηθήθηκε από τις ρωμαϊκές γιορτές των νεκρών, rosalia και parentalia, που έφεραν, επίσης, μαζί τους οι άποικοι από την Ιταλία, οι οποίες, με τη σειρά τους, υπέκυψαν πολλές φορές στη γοητεία παλαιών, τοπικών τελετουργιών.
Στη ρωμαϊκή εποχή, λοιπόν, οι Ρωμαίοι και οι Θράκες, που πέθαιναν μέσα στα όρια της αποικίας των Φιλίππων, άφηναν με διαθήκη κάποια, περιουσιακά στοιχεία ή χρηματικά ποσά, στους θρησκευτικούς συλλόγους, τους αφιερωμένους είτε στον Διόνυσο LIber Pater, είτε στον Θράκα Ιππέα, είτε στον συγγενικό Θράκα θεό Σουρεγέθη, ή, ακόμη, άφηναν περιουσιακά στοιχεία στους κατοίκους κάποιου οικισμού, οι οποίοι (θίασοι ή κάτοικοι οικισμών, vicani) υποχρεώνονταν να τελούν, κάθε χρόνο, πάνω στους τάφους των νεκρών, νεκρικές τελετές, επ' ευκαιρία μιας ρωμαϊκής γιορτής των νεκρών (Rosalia, Parentalia). Όλοι οι πιστοί του Διονύσου -Liber Pater απέκτησαν τη λατινική συνήθεια να έρχονται, κάθε έτος, και να στολίζουν με λουλούδια ή να καίνε τριαντάφυλλα ή άλλες, αρωματικές ουσίες, στον τάφο του νεκρού και να τελούν, δίπλα σ' αυτόν, ένα νεκρικό γεύμα κι αυτό είναι πιθανό, όπως πρότεινε ο γάλλος αρχαιολόγος L. Heuzey, να ευνοήθηκε, από την τοπική παράδοση της καλλιέργειας, στην περιοχή του Παγγαίου, από αιώνες, των φημισμένων, εκατόφυλλων ρόδων, έστω κι αν δεν μπορεί ακόμη ν' αποδειχθεί ότι αυτά τα λουλούδια ήταν, από πολύ παλιά, αφιερωμένα και στην λατρεία του Παγγαιικού Διονύσου.
Αφού έθεσα υπόψη σας όλο τον παραπάνω, μεγάλο, αλλ’ αναγκαίο πρόλογο, έρχομαι, τώρα, στην σπουδαία επιγραφή του Ποδοχωρίου, το σχολιασμό της εύρεσης και την ερμηνεία της οποίας αφήνω στον σπουδαίο, Γάλλο αρχαιολόγο και καθηγητή της αρχαιολογίας και της ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Νανσύ, Paul Perdrizet, στο κείμενό του, με τίτλο «Inscriptions de Philippes : Les Rosalies», που δημοσίευσε στο Bulletin de correspondance hellénique, τόμο 24, 1900. σελ. 299-323:
«ΙΙ. Επιγραφές των Φιλίππων
1. Το σχέδιο ΧΙΙΙ παριστάνει μια επιτύμβια στήλη από το χωριό Ποντγκόρα (Ποδογόργιανη, Ποδοχώριον), στο όρος Παγγαίο, στην περιοχή της αποικίας των Φιλίππων. Την έχω περιγράψει κι άλλη φορά εδώ (BCH, 1894, σελ. 445), χωρίς να ερμηνεύσω την επιγραφή. Έκτοτε, το μνημείο παραδόθηκε στο Μουσείο του Λούβρου από τον κύριο Βουλγαρίδη, προξενικό λειτουργό της Γαλλίας στην Καβάλλα και την μελέτησα εκ νέου. Το παρακάτω σχέδιο υλοποιήθηκε με βάση μια φωτογραφία, για την οποία είμαι υποχρεωμένος στον κύριο Héron de Villefosse.
Ύψος. 0,95 μέτρα. Λευκό μάρμαρο του Παγγαίου. Ωραίο δείγμα θρακικής στήλης, με πορτραίτα μιας οικογένειας. Δυο σειρές με ανάγλυφες προτομές. Επάνω σειρά: Στ’ αριστερά, ο πατέρας Ζίπας, γενειοφόρος. Μετά, η σύζυγός του, Κλευδίς, στολισμένη με περιδέραιο από μεγάλες χάνδρες και χτενισμένη ως Ιουλία Μαμμέα. Δυο μικροί βόστρυχοι κατεβαίνουν από τους κροτάφους στα μάγουλα. Λίγο πιο πίσω, το πορτραίτο ενός μικρού αγοριού. Μετά, μια νεαρή κοπέλα, χτενισμένη και στολισμένη σαν τη μητέρα της. Λείπει από τα δεξιά μια πέμπτη προτομή. Δεύτερη σειρά: Στ’ αριστερά, προτομή ενός νεαρού άνδρα. Ακολουθούν τρία νεαρά κορίτσια. Λείπει από τα δεξιά μια πέμπτη μορφή. Ανάμεσα στις δύο σειρές, το επιτύμβιο επίγραμμα: Ζείπας έαυτώ και τη ιδία [συνβίω] Κλεύδι και τοις ιδίοις τέκνοις πάσι [εποίησε]. Κάτω από την δεύτερη σειρά, το κείμενο μιας διαθήκης, χαραγμένο στα δεξιά και στ’ αριστερά με το επικήδειο (νεκρικό, επιτύμβιο) σύμβολο των Θρακών, τον ιππέα που κυνηγάει τον κάπρο: Καταλινπάν[ω] δε [μύστ)αις [Διονύσου δηνάρια ρκ'. Παρακαύσουσιν μοι ρόδοις κα[τ' έτος | . .] Το υπόλοιπο εξαφανίστηκε, με σπάσιμο (θραύση).
2η σειρά: ΚΛΕΥΔΙ. Δοτική της λέξης Κλεύδις. Το ίδιο όνομα βρίσκεται και σε ένα άλλο, επιτύμβιο επίγραμμα από το Ποδοχώρι, που παραθέτουμε πιο κάτω, το οποίο αποδεικνύει, όπως κι αυτό του δικού μας Ζίπα, ότι αυτή η κώμη του Παγγαίου, καίτοι ενσωματωμένη στην αποικία των Φιλίππων, παρέμεινε και κατά τη ρωμαϊκή κυριαρχία αυτό που είχε παραμείνει και υπό την μακεδονική (κυριαρχία), ένα θρακικό χωριό.
Σύμφωνα με τον Αστέριο Δ. Γούσιο, Ή κατά τό Παγγαίον χώρα Λακκοβηκίων τοπογραφία, ήθη, έθιμα και γλώσσα. Έν Λειψία (στην πραγματικότητα, στις Σέρρες, (στο τυπογραφείο) του Σωτηρίου), 1894, σελ. 9, (η επιγραφή ήταν η εξής):
Μ Α Ρ Κ Ο Σ Δ Υ Ν Ο Υ Ζ Ε Ν Ο Σ Μάρκος Δυνουζένος
Τ Ω Π Α Τ Ρ Ε Ι Κ Α Ι Τ Η Μ Η Τ Ρ Ι τω πατρεί και τη μητρί
Μ Α Ν Τ Α Κ Α Ι Α Υ Τ Ω Κ Α Ι Μάντα και αύτώ και
Τ Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Ι Κ Λ Ε Ο Υ Δ Ι Π Ο Ι Η τη γυναικι Κλέουδι ποίη-
Σ Ε Ζ Ω Ν Μ Ν Η Μ Η Σ σε ζών μνήμης
Χ Α Ρ Ι Ν χάριν.
Θα ήταν λάθος να δει κανείς στο όνομα ΔΥΝΟΥΖΕΝΟΣ κάποιον γεωγραφικό προσδιορισμό (Δυνουζηνός = από την κώμη της Δυνούζας). Αυτό το επιτύμβιο της οικογένειας πρέπει ν’ αναφέρει το όνομα του πατέρα του Μάρκου, όπως ακριβώς αναφέρει και τα ονόματα της μητέρας του και της συζύγου του. Η λέξη Δυνουζένος είναι στην γενική (πτώση), όπως για παράδειγμα η λέξη Διαζένος, σε μια επιγραφή από την Παυταλία (Δίζας Διαζένος δώρον), Arch.-ep. Mitth., 1895, σελ. 107).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Για την ρωμαϊκή γιορτή των Rosalia σας παραπέμπω στην ανακοίνωση, με τίτλο «μια μακρόχρονη, επιστημονική συζήτηση, για τον τρόπο τέλεσης της λατινικής γιορτής των νεκρών «Rosalia», στην ρωμαϊκή αποικία των Φιλίππων και, ειδικότερα, στην περιοχή του Παγγαίου», την οποία έκανα, στα πλαίσια του 2ου συνεδρίου τοπικής ιστορίας του Δήμου Παγγαίου και την οποία μπορείτε να δείτε στο blog μου:
2. Η φωτογραφία της επιγραφής προέρχεται από το ηλεκτρονικό αρχείο του Μουσείου του Λούβρου, (Département des Antiquités grecques, étrusques et romaines - stèle funéraire - 200 / 250 (1e moitié IIIe s. ap. J.-C.) - MND 327, Ma 3062).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου