ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΧΩΡΙΟΥ «ΛΥΚΟΣΤΟΜΟ» (ΑΛΛΟΤΕ, «ΚΟΥΡΤΛΟΥ»), ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΒΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ, ΣΤΑ ΟΡΗ ΛΕΚΑΝΗΣ (ΤΣΑΛ ΝΤΑΓ), ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ



Εδώ και χρόνια επισκέπτομαι, φωτογραφίζω και καταγράφω ότι απέμεινε, με την πάροδο του χρόνου, απ’ όλα τα ιστορικά μνημεία, τα χωριά, τα τεμένη και τα νεκροταφεία των Μουσουλμάνων, που γεννήθηκαν, έζησαν και πέθαναν μέσα στα όρια των Περιφερειακών Ενοτήτων Καβάλας και Δράμας, στην διάρκεια των πέντε αιώνων της Οθωμανικής κυριαρχίας.

Ειδικά όσον αφορά τα Μουσουλμανικά νεκροταφεία, που βρίσκονται σε ορεινά χωριά, αυτά είναι φτωχικά, (όπως ήταν, άλλωστε, και η ζωή των ανθρώπων που είναι θαμμένοι σ’ αυτά) και αδιάψευστοι μάρτυρες αυτής της φτώχειας αποτελούν οι απλές, ακανόνιστες, αδιακόσμητες και ανεπίγραφες, επιτύμβιες στήλες των τάφων, που αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των ταφών. Ήταν, έτσι, πολύ μεγάλη η έκπληξή μου, όταν, την προπερασμένη Κυριακή, επισκέφθηκα το νεκροταφείο του ορεινού, Μουσουλμανικού χωριού «ΛΥΚΟΣΤΟΜΟ», το οποίο ονομαζόταν «ΚΟΥΡΤΛΟΥ» («KURTLU»), μέχρις ότου, πριν από εκατό χρόνια, οι 698 Μουσουλμάνοι κάτοικοί του αναχώρησαν για την Τουρκία και στην θέση τους ήρθαν κι εγκαταστάθηκαν 89 οικογένειες Χριστιανών προσφύγων από την Μικρά Ασία, σ’ εκτέλεση των όρων της Συνθήκης της Λωζάνης.

Το πρώτο στοιχείο που μ’ εντυπωσίασε ήταν το μέγεθος αυτού του νεκροταφείου, περίπου είκοσι – 20 – στρέμματα (!), πολύ περισσότερο, όμως, με συνάρπασε το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των επιτύμβιων στηλών, (που σώζονται ακέραιες ή σχεδόν ακέραιες), είναι διακοσμημένες και, κυρίως, ενεπίγραφες, κάποιες βγαλμένες ακόμη και από καλλιτεχνικά εργαστήρια κάποιας μεγάλης, Οθωμανικής πολιτείας. Αφού, λοιπόν, εκφράσω την χαρά μου, που η πλούσια βλάστηση των βουνών της Λεκάνης (Τσάλ νταγ – Tsal-dag) έκρυψε και διέσωσε, ανέπαφο, το μεγάλο, αυτό, ιστορικό και πολιτιστικό μνημείο, σας μεταφέρω την πεποίθησή μου πως, σ’ αυτόν τον σχεδόν έρημο σήμερα τόπο, πριν από ένα και πλέον αιώνα ζούσαν άνθρωποι, οι οποίοι, στην πλειοψηφία τους, είχαν την οικονομική δυνατότητα να διαθέτουν αρκετά χρήματα, για την καλλιτεχνική διαμόρφωση των επιτύμβιων στηλών των νεκρών συγγενών τους, μια δυνατότητα που, προφανώς, οφειλόταν, αφενός μεν στο γεγονός ότι οι αγροί του χωριού ήταν ιδανικοί για την καλλιέργεια εκλεκτών ποικιλιών καπνού κι αφετέρου στο γεγονός της ύπαρξης, από την απώτερη αρχαιότητα, ορυχείων, που δεν έδιναν πια χρυσό ή ασήμι, περιείχαν, όμως, σίδηρο, μαγγάνιο, ψευδάργυρο και άλλα μέταλλα, από τα οποία η Οθωμανική Διοίκηση, κυρίως με την μέθοδο της εκμίσθωσής τους σ’ επιχειρηματίες, προσποριζόταν πλούσια έσοδα.

Στις φωτογραφίες που αναρτώ, βλέπετε λίγες μόνο από τις υπέροχες, επιτύμβιες στήλες του συγκεκριμένου νεκροταφείου, που αποδεικνύουν των λόγων μου το αληθές!





THE VASTE CEMETERY OF THE MUSLIM VILLAGE «LYKOSTOMO» (KURTLU, IN THE PAST), ON THE MOUNTAIN OF LEKAI (TSAL DAG), TO THE NORTH OF KAVALA, (PREFECTURE OF KAVALA - GREECE)

For years, I have been visiting, photographing and documenting what remains, over time, of all the historical monuments, villages, mosques and cemeteries of Muslims who were born, lived and died within the boundaries of the Kavala and Drama Regional Units (Prefectures), during the five centuries of the Ottoman rule.

Especially, with regard to the Muslim cemeteries, which are located in mountain villages, these were poor, (as was, after all, the life of the people who are buried in them) and irrefutable witnesses of this poverty are the simple, irregular, undecorated and uninscribed gravestones, which make up the vast majority of graves. It was, therefore, very great to my surprise when, last Sunday, I visited the cemetery of the mountainous, Muslim village "LYKOSTOMO", which was called "KURTLOU" ("KURTLU"), until, a hundred years ago, the 698 of its Muslim inhabitants left for Turkey and in their place came and settled 89 families of Christian refugees from Asia Minor, in fulfillment of the terms of the Treaty of Lausanne.

The first element that impressed me was the size of this cemetery, about 20.000 square meters (!), but, much more, I was fascinated by the fact that the vast majority of the tombstones, (which are preserved intact or almost intact), they are decorated and, above all, inscribed, some even taken from artistic workshops of a large, Ottoman town. After, therefore, expressing my joy, that the rich vegetation of the mountains of Lekani (Tsal-dag) hid and saved, intact, this great historical and cultural monument, for more than a century, I convey to you my conviction that in this, today almost deserted place, a century ago, there lived people who, in the majority of them, had the financial ability to dispose of enough money, for the artistic formation of the tombstones of their dead relatives, an ability which, apparently, was due, on the one hand, to the fact that the fields of the village were ideal for the cultivation of fine varieties of tobacco and on the other hand, to the fact of the existence, since ancient times, of mines that, no longer yielded gold or silver, but contained iron, manganese, zinc and other metals, of which the Ottoman Administration, mainly by the method of leasing them to businessmen, was taken a rich income.

In the photos I post, you see just a few of the wonderful tombstones of this particular cemetery, which prove my words to be true!