ΕΝΑΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΣ ΥΔΡΑΓΩΓΟΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ, ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ, ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ (ΟΡΗ ΛΕΚΑΝΗΣ)
Στην ορεινή περιοχή του Δήμου Νέστου, της Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας, πέρα από τους αναρίθμητους, καλοφτιαγμένους και λειτουργικούς, μέχρι και σήμερα, ορεινούς δρόμους και μονοπάτια της Οθωμανικής περιόδου, ξεχωρίζουν οι υδραγωγοί, που κατασκευάστηκαν επίσης στην Οθωμανική περίοδο, προκειμένου να μεταφέρουν νερό σε μεγάλες αποστάσεις, στα πολυάριθμα χωριά και οικισμούς, που υπήρχαν τότε, στον εγκαταλειμμένο κι έρημο, σήμερα, τόπο. Επρόκειτο για έργα της κεντρικής, Οθωμανικής Διοίκησης, αν κρίνουμε από το μέγεθός τους, την άριστη τέχνη κατασκευής τους, τις εξαίρετες γνώσεις μηχανικής των μηχανικών και των κατασκευαστών τους και το, εκ των λόγων αυτών, υψηλό κόστος κατασκευής.
Ένας τέτοιος υδραγωγός είναι κι αυτός, στον οποίο αναφέρεται η σημερινή ανάρτησή μου.
Περί τα δύο χιλιόμετρα μετά τον οικισμό του Πλαταμώνα, του Δήμου Νέστου, στα δεξιά της επαρχιακής οδού, που οδηγεί στην δημοτική κοινότητα Λεκάνης, του ίδιου Δήμου, ένας λιθόστρωτος δρόμος, άριστης κατασκευής και πολύ καλής, κατά τόπους, διατήρησης, (φωτογραφίες 1-2), κατηφορίζει και σύντομα φθάνει στην τοποθεσία «Κρυονέρι», στην οποία, όπως και το όνομά της προδίδει, υπήρχαν κι εξακολουθούν να υπάρχουν πηγές άφθονου νερού.
Πρόκειται για έναν τόπο εξαιρετικής ωραιότητας, πνιγμένο στην βλάστηση και καλυμμένο από υπεραιωνόβια πλατάνια (λ.χ., δείτε την φωτογραφία 9), παρόλο που οι φωτογραφίες που αναρτώ, τραβηγμένες πριν δέκα ημέρες, τον αδικούν κατάφωρα! Φαντάζομαι ότι, μετά από δυο μήνες, εδώ θα είναι παράδεισος!
Στον χώρο των πηγών διακρίνονται έργα διαχείρισης του νερού των πηγών, που ανάγονται σε διάφορες εποχές, (φωτογραφίες 3 έως 8 και 10), καθώς και τα ερείπια ενός υδρόμυλου (φωτογραφίες 11 και 12).
Ο υδραγωγός ξεκινάει, υπόγειος, από τον χώρο των πηγών, (φωτογραφία 6), προχωρεί, με κατεύθυνση νοτιοανατολική, (φωτογραφίες 13 έως 18 – πήλινα τμήματα του αγωγού διακρίνονται στις φωτογραφίες 16 έως 18) και, στο πρώτο ρέμα που συναντάει, περνάει πάνω από την πρώτη, μικρή αλλά όμορφη υδατογέφυρα, (που την βλέπετε στις φωτογραφίες 19 έως 22), συνεχίζει, υποστηριζόμενος, σε κάποια σημεία, στα οποία πρέπει να διατηρήσει την κλίση του, (που είναι σταθερή – 5 % περίπου – σε όλο το μήκος του), από τοιχία, (δείτε φωτογραφία 23) και σύντομα φθάνει σε μια δεύτερη, εξίσου όμορφη υδατογέφυρα, (φωτογραφίες 24 έως 28). Στη συνέχεια, ο υδραγωγός διασχίζει υπέροχα λιβάδια (τα βλέπετε στις φωτογραφίες 29 έως 33), σε μήκος περίπου τριών χιλιομέτρων, (μέσα από τα οποία, βυθισμένος στην βλάστηση, διέρχεται κι ο πλακόστρωτος δρόμος, που προανέφερα), συνεχίζει την πορεία του, (φωτογραφίες 34 έως 37) και φθάνει στην υπέροχη υδατογέφυρα, που βλέπετε στις φωτογραφίες 38 έως 47.
Και μετά την μεγάλη αυτή υδατογέφυρα, όμως, ο αγωγός συνεχίζει την πορεία του, ο εντοπισμός της οποίας, όμως, γίνεται πιο δύσκολος, λόγω της πυκνής βλάστησης.
Πέρα από την ομορφιά, όμως, αυτού του καταπληκτικού έργου, που εύλογα με κάνει να μιλώ μ’ ενθουσιασμό γι’ αυτό, μου γεννήθηκαν και μεγάλες απορίες, που μάταια προσπαθώ να τις λύσω, μέσα από τις ιστορικές πηγές, (που είναι, δυστυχώς, ελάχιστες):
Πού ακριβώς οδηγούσε το νερό του ο υδαταγωγός αυτός; Λίγο μετά την τρίτη, υψηλή υδατογέφυρα, υπάρχει τοπωνύμιο «βρυσούλα», προς την οποία, προφανώς, κατηφόριζε, κατευθυνόμενος, πιθανότατα, προς το Μουσουλμανικό χωριό «Γαζιλέρ» (σήμερα, Νικητές) και τον περίφημο τεκέ, που υπήρχε στον τόπο, όπου σήμερα βρίσκεται η Ιερά Μονή Νικητών. Ίσως να συνέχιζε την πορεία του και προς το μεγάλο, Μουσουλμανικό χωριό Ουζούν - κιοϊ (σήμερα, Μακρυχώρι), γιατί μόνο προς την κατεύθυνση αυτών των δύο χωριών θα μπορούσε να διατηρεί σταθερή την κλίση του (5 % περίπου).
Γιατί η κεντρική, Οθωμανική Διοίκηση (η Υψηλή Πύλη) κατασκεύασε, εδώ, στα ορεινά της Λεκάνης, ένα τέτοιο έργο; Τι σημαντικό παρήγε αυτός ο τόπος, ώστε να δικαιολογεί τέτοιου μεγέθους και κόστους έργο; Προφανώς, δεν είμαι εγώ εκείνος που θα δώσει απάντηση, στο σημαντικό αυτό ερώτημα, η οποία εξαρτάται από τον χρόνο κατασκευής του έργου: Αν το έργο εκτελέστηκε μετά την έναρξη, περί τα μέσα του 19ου αιώνα, της καλλιέργειας εκλεκτών ποικιλιών καπνού, με υψηλή, οικονομική απόδοση, τότε, προφανώς, κατασκευάστηκε για την ενίσχυση της καλλιέργειας εκείνης, που «γέμισε την ημιορεινή και ορεινή αυτή περιοχή με πλήθος οικισμών και αντίστοιχου πλήθους ανθρώπων. Αν κατασκευάστηκε πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα, τότε μόνο η εκμετάλλευση των μεταλλείων της περιοχής, γνωστών από την αρχαιότητα με το πασίγνωστο όνομα «Σκαπτή Ύλη», θα μπορούσε να δικαιολογήσει την κατασκευή ενός τέτοιου έργου!
Αυτή, όμως, είναι και η γοητεία της περιήγησης! Να επιστρέφεις απ’ αυτήν, με περισσότερα ερωτήματα, από όσα είχες, όταν ξεκίνησες!
Σταματώ, λοιπόν, στο σημείο αυτό και σας υπόσχομαι ότι θα συνεχίσω την ανίχνευση της πορείας του υδραγωγού αυτού και, αν την εντοπίσω, θ’ ακολουθήσει νεώτερη ανάρτηση.
Σε όλα όσα περιέγραψα, φυσικά, δεν ήμουν μόνος! Είχα κι έχω συνοδοιπόρο – περιηγητή τον σεμνό φίλο, πολιτικό μηχανικό, Φίλιππο Πάχτα, στον οποίο αποκλειστικά οφείλω όλα τα τεχνικά στοιχεία, που περιέλαβα σ’ αυτή την ανάρτησή μου!
AN EXCELLENT HYDRAULIC OF THE OTTOMAN PERIOD, ON THE BOUNDARIES OF THE MUNICIPAL COMMUNITY OF PLATAMONA, IN THE MUNICIPALITY OF NESTO (BORIN MOUNTAIN)
In the mountainous area of the Municipality of Nestos, of the Regional Unit of Kavala, in addition to the innumerable, well-built and still functional, mountain roads and paths of the Ottoman period, the aqueducts stand out, which were also built in the Ottoman period, in order to transport water to large distances, in the numerous villages and settlements that existed then, in the abandoned and deserted, today, place.
These were works of the central, Ottoman Administration, if we judge from their size, their excellent construction art, the excellent mechanical knowledge of their engineers and builders and, for these reasons, high construction costs. Such an aqueduct is also the one to which my post today refers.
About two kilometers after the settlement of Platamonas, of the Municipality of Nestos, on the right of the provincial road, which leads to the municipal community of Lekanis, of the same Municipality, a stone-paved road, of excellent construction and in very good, in places, preservation, (photos 1-2), descends and soon reaches the site of "Kryoneri", where, as its name suggests, there were and still are sources of abundant water .
This is a place of extraordinary beauty, smothered in vegetation and covered in centuries-old plane trees (eg, see photo 9), although the photos I am posting, taken ten days ago, do it gross injustice! I imagine that, after two months, it will be heaven here!
In the area of the springs, water management works of the springs can be seen, dating back to different eras, (photos 3 to 8 and 10), as well as the ruins of a water mill (photos 11 and 12).
The aqueduct starts, underground, from the area of the springs, (photo 6), proceeds, in a southeasterly direction, (photos 13 to 18 – clay sections of the aqueduct can be seen in photos 16 to 18) and, at the first stream it encounters, passes over from the first, small but beautiful water bridge, (which you see in photos 19 to 22), it continues, supported, in some places, in which it must maintain its slope, (which is constant – about 5% – along the entire length of), of walls, (see photo 23) and soon reaches a second, equally beautiful water bridge, (photos 24 to 28).
Then, the aqueduct crosses wonderful meadows (you can see them in photos 29 to 33), in a length of about three kilometers, (through which, immersed in the vegetation, the paved road, which I mentioned above, also passes), continues its course, ( photos 34 to 37) and reaches the magnificent water bridge, which you see on the photos 38 το 47.
And after this large water bridge, however, the pipeline continues its course, the location of which, however, becomes more difficult due to the dense vegetation.
Beyond the beauty, however, of this amazing work, which reasonably makes me speak enthusiastically about it, great questions arose for me, which I try in vain to solve, through the historical sources, (which are, unfortunately, minimal):Where exactly did this aqueduct lead its water? Shortly after the third, high water bridge, there is a toponym "vrysoula", towards which, apparently, he was descending, heading, probably, towards the Muslim village of "Gaziler" (today, Nikites) and the famous tekke, which existed in the place where today the Holy Monastery of Nikites is located.
It might have continued its course towards the large Muslim village of Uzun - kioi (today, Makrychori), because only in the direction of these two villages could it have kept its slope constant (around 5%).
Why did the central, Ottoman Administration (the High Gate) build such a project here, in the highlands of the Basin? What important did this place produce to justify a project of such magnitude and cost? Obviously, I am not the one who will give an answer to this important question, which depends on the construction time of the project:
If the work was carried out after the beginning, around the middle of the 19th century, of the cultivation of selected varieties of tobacco, with a high, economic yield, then, obviously, it was built to strengthen that cultivation, which "filled this semi-mountainous and mountainous region with a multitude settlements and a corresponding number of people. If it was built before the middle of the 19th century, then only the exploitation of the area's mines, known since ancient times under the well-known name "Skapti Yli", could justify the construction of such a project! But this is also the charm of the tour! Return from it with more questions than you had when you started!
So, I stop at this point and I promise you that I will continue to trace the course of this aqueduct and, if I find it, a newer post will follow.
In everything I described, of course, I was not alone! I had and still have a fellow-traveler-tourist, the humble friend, civil engineer, Philip Pachtas, to whom I exclusively owe all the technical data, which I included in this post!
