ΤΟ ΜΗΛΙΟ ΤΩΝ ΓΑΝΟΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
(Παλιότερα Melenköy, σήμερα Güzelköy)


(Το κείμενό μου βασίζεται κυρίως α) στο εξαίρετο πόνημα του υποστρατήγου εν αποστρατεία Αγγέλου Γερμίδη, το οποίο εκδόθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1976, με τίτλο «ΤΑ ΓΑΝΟΧΩΡΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ» και β) στην επίσης ωραία μονογραφία με τίτλο «ΤΟ ΜΗΛΙΟ», του Πασχάλη Βαλσαμίδη, Κωνσταντινουπολίτη, που διδάσκει σήμερα την τουρκική γλώσσα και την ιστορία της τουρκικής λογοτεχνίας, στο τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, όπως συμπληρώνεται με στοιχεία από άλλους ιστορικούς συγγραφείς, που αναφέρονται, όπως και τα συγγράμματά τους, στην βιβλιογραφία που παραθέτω στο τέλος - Οι φωτογραφίες μου είναι τραβηγμένες το 1994).


ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ


Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ, Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥ

Ένα από τα πιο όμορφα χωριά των Γανοχώρων της Ανατολικής Θράκης, (τα οποία κατοικούνταν από Έλληνες και ήταν κτισμένα κατά μήκος της θρακικής ακτής της Προποντίδας, στις πλαγιές και στους πρόποδες του Ιερού όρους), ήταν το Μηλιό, που άλλοτε ονομαζόταν Melenköy και σήμερα καλείται Güzelköy, (δηλ. Ομορφοχώρι). Βρίσκεται στο μέσο περίπου της αποστάσεως Γάνου και Χώρας και περί τα 4 χλμ. μακριά από την παραλία. Είναι κτισμένο αμφιθεατρικά, στις προς την θάλασσα πλαγιές του Ιερού Όρους και σε υψόμετρο 300 μέτρων.
Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, στην περιοχή γύρω από το χωριό σώζονταν πολλά ερείπια, γεγονός που αποδείκνυε ότι υπήρχε εκεί κάποια αρχαία, θρακική κώμη. Βορειότερα, επίσης, προς την γειτονική Καστάμπολι, σώζονταν ρωμαϊκά φρούρια και λιθόστρωτα τμήματα δρόμων.
Το όνομά του μάλλον προέρχεται από το ομώνυμο δένδρο, την μηλιά, που φυόταν στην περιοχή κι από το ξύλο της οποίας κατασκευάζονταν τα στεφάνια των βαρελιών του κρασιού.
Άλλωστε και τα γειτονικά Γανόχωρα, Πλάτανος και Κερασιά, από τα ομώνυμα δένδρα πήραν τα ονόματά τους. Μια άλλη άποψη, ότι το όνομά του προήλθε από τους πολλούς νερόμυλους της περιοχής δεν ευσταθεί, διότι δεν μπορεί να εξηγήσει την αντικατάσταση του γράμματος ύψιλον της λέξης μύλος από το γράμμα ήτα, με το οποίο γραφόταν πάντα το Μηλιό.
Κατά τον Άγγελο Γερμίδη, το όνομα Μηλιό φαίνεται να προέρχεται από παλαιότερο χωριό, που πιθανόν να υπήρχε στην τοποθεσία εκείνη, από τους βυζαντινούς ακόμα χρόνους, με το όνομα Μηλέα και στην οποία υπήρχε και φρούριο με το ίδιο όνομα, ενώ, κατά μια άλλη εκδοχή, αναφερομένη από τον εις Η.Π.Α. εγκατεστημένο Μηλιώτη, Βασ. Κοτρωνίδη, σ' ένα αναμνηστικό φυλλάδιο, που εξέδωσε το 1937 η ιδρυθείσα, από το 1907, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Αδελφότης Γανοχωριτών η «ΟΜΟΝΟΙΑ», για την 30ή επέτειο της ιδρύσεως της, το Μηλιό, στα πολύ παλιά χρόνια, βρισκόταν αρκετά νοτιοανατολικά, σε μια τοποθεσία που λεγόταν τελευταία «Παληοχώρι», όπου υπήρχαν υπολείμματα μνημείων, στα οποία είχαν βρεθεί αρχαία νομίσματα και άλλα αντικείμενα, στις ανασκαφές που είχαν γίνει κατά περιόδους, από τις συχνές όμως επιδρομές ληστοπειρατών, αναγκάσθηκαν οι κάτοικοι του αρχαίου εκείνου Μηλιού να μετακινηθούν βορειοδυτικότερα, περί τα 4 χλμ. και να ιδρύσουν το νέο χωριό τους πάνω σ' ένα ύψωμα, το οποίο, στα χρόνια εκείνα, ήταν απρόσιτο και προστατευόταν, από το μέρος της θάλασσας, από μεγάλη και βαθιά ρεματιά.
Ένα μονοπάτι, που ξεκινούσε από το «ποτάμι της Χώρας», λίγο πέρα από την ανατολική παρυφή της και περνούσε αριστερά από το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, ανηφόριζε, ανάμεσα σε αμπέλια και χωράφια κι έφθανε σ' ένα πλάτωμα, απ' όπου πρόβαλε το χωριό, στα ριζά ενός τμήματος του Ιερού Όρους με τρεις κορυφές, που το έλεγαν «Τρίκορφα». Από το πλάτωμα εκείνο, το μονοπάτι κατηφόριζε κι αφού περνούσε το ξηρόρεμα του Άη Γιώργη, έμπαινε στον πλακόστρωτο δρόμο, που κατέληγε στην πλατεία του χωριού, όπου βρισκόταν η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, δίπλα στο ιερό της οποίας υπήρχε ένα τεράστιο, αιωνόβιο πλατάνι, που, κατά την παράδοση, φυτεύτηκε όταν ιδρύθηκε το χωριό και γύρω - γύρω υπήρχαν διάφορα καταστήματα, που τα αποκαλούσαν «της εκκλησιάς τ' αργαστήρια».
Το χωριό φαίνεται να κτίσθηκε γύρω στα 1650, οπότε άρχισαν να βελτιώνονται οι συνθήκες της ζωής των Χριστιανών, που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αρχικά φαίνεται να είχε μια μόνο, μουσουλμανική συνοικία, στην οποία κατοικούσαν μονίμως oι μπέηδες τσιφλικιούχοι της περιοχής, κοντά στους οποίους ζούσαν, σαν δουλοπάροικοι, οι Έλληνες χωρικοί, όταν, όμως, αυτοί οι τελευταίοι απελευθερώθηκαν από τον ζυγό του δουλοπάροικου, άρχισαν να κτίζουν δικά τους σπίτια, δίπλα στην μουσουλμανική συνοικία, δημιουργώντας έτσι το δικό τους χωριό. Προτίμησαν την κοντινή, σχεδόν συνεχόμενη περιοχή, γιατί, αν και ελεύθεροι πια, εξακολουθούσαν να εργάζονται στα κτήματα των μπέηδων, με μισθό πλέον. Τα αρχικά καλύβια γρήγορα έγιναν πέτρινα σπίτια, το χωριό μεγάλωσε και οι δρόμοι στρώθηκαν με πέτρινες πλάκες (καλντερίμια). Κτίσθηκαν, έτσι, δυο ελληνικές συνοικίες, από τις δύο πλευρές του ξηρορέματος, που γεφυρώθηκαν με το γεφύρι, που κατασκευάστηκε το 1680, πάνω στο οποίο υπήρχε εντοιχισμένη πλάκα, στην οποία αναγραφόταν το έτος κατασκευής του, 1680. Το γεφύρι όμως αυτό γκρεμίστηκε πολλές φορές, από τα ορμητικά νερά του ξηρορέματος. Το 1768, οι κάτοικοι του χωριού, πάνω στα θεμέλια του παλιού γεφυριού, που είναι ορατά μέχρι σήμερα, ανοικοδόμησαν το γεφύρι που υπάρχει μέχρι σήμερα, στο οποίο εντοίχισαν πλάκα, που γράφει, στην ελληνική γλώσσα, «ΕΤΟΣ 1768 ΕΝ ΜΗΝΙ ΑΥΓΟΥΣΤΩ».
Κατά τον ρωσσοτουρκικό πόλεμο του 1877 - 1878, οι Τούρκοι μπέηδες εγκατέλειψαν το χωριό κι έφυγαν στην Μικρά Ασία, οπότε οι Έλληνες συντοπίτες τους λεηλάτησαν τα κονάκια και τα πυρπόλησαν. Μετά την υπογραφή όμως της συνθήκης ειρήνης το 1878, οι μπέηδες αυτοί ξαναγύρισαν στο χωριό και στην θέα των ερειπωμένων κονακιών τους εξεμάνησαν και σκότωσαν αρκετούς Έλληνες συμπατριώτες τους. Κατόπιν αυτού, πολλοί Μηλιώτες μετακινήθηκαν προς την Χώρα και το Μυριόφυτο, όπου εγκαταστάθηκαν μόνιμα. Την ίδια εκείνη εποχή, επειδή είχε αναπτυχθεί πολύ κι επειδή είχε πολλούς Τούρκους μπέηδες, έγινε έδρα καζά και αστ. σταθμού.


ΝΑΟΙ – ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ - ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ – ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ

 
Όπως προανέφερα, ο ιερός ναός του χωριού ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, γιόρταζε στις 8 Μαΐου, με συμμετοχή πολλών προσκυνητών από τα γύρω χωριά, μέχρι το σεισμό του 1912 είχε δύο ιερείς, αλλά από το σεισμό εκείνο καταστράφηκε ολοσχερώς. Σήμερα στη θέση του υπάρχει το μουσουλμανικό τέμενος του χωριού, κοντά στο οποίο σώζεται ακόμη ο περίφημος πλάτανος του ναού.
Ο Μανουήλ Γεδεών διασώζει μία επιγραφή, που υπήρχε επάνω σε κρήνη και βρισκόταν κοντά στον ναό του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Από την επιγραφή πληροφορούμαστε το όνομα του ιερέως Γεωργίου, που υπηρετούσε στην κοινότητα κατά το έτος 1707, καθώς και την κατασκευή του υδραγωγείου από τον ίδιο ιερέα. Η επιγραφή έχει ως εξής:
ΕΦΕΡΘΗ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΗΔΟΡ ΚΕ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚΒΑΘΡΟΝΔΙΑΕΞΩ ΔΟΥ ΚΕ ΚΟΠΟΥ ΓΕΟΡΓΗ ΟΥ ΙΕΡΕΟΣ ΚΕ ΤΟΝ ΓΟΝΕ ON ΑΥΤΟΥ. ΕΤΟΣ 1707
Κοντά στο χωριό υπήρχε κάποιο μοναστήρι, του οποίου τα κτήματα, μετά τον θάνατο του τελευταίου ηγουμένου του, χωρίς οποιαδήποτε συνοδική απόφαση, προσκολλήθηκαν στα κτήματα της κοινότητας. Ίχνη αυτού του μοναστηριού ανακάλυψα το έτος 1988, δεξιά του δρόμου που οδηγεί από την Χώρα στο Μηλιό, περί τα δύο χιλιόμετρα πριν το χωριό.
Υπήρχαν, επίσης, τέσσερα εξωκκλήσια ή παρεκκλήσια, του Αγίου Γεωργίου, στο μονοπάτι που πήγαινε προς τον Γάνο, των Αγίων Θεοδώρων, στο μονοπάτι προς τα πίσω χωριά, (Καστάμπολη κλπ.), της Μεσηνής Παναγιάς, στο δρόμο Γάνου - Μηλιού, του Αγίου Σωτήρα (ή της Αγίας Σωτήρας, σύμφωνα με τον Πασχάλη Βαλσαμίδη), δυτικά του χωριού και η Αγία Μαρκέλλα, ακόμα δυτικότερα.
Τέλος, υπήρχαν και τα αγιάσματα, δηλαδή οι «ηγιασμένες πηγές»: α) Το αγίασμα του Ιωάννου Προδρόμου και βαπτιστού, μέσα στο ξηρόρεμα και δίπλα στο γεφύρι του, στο οποίο πιο μπροστά αναφέρθηκα και β) του Θεοδώρου του Στρατηλάτου, προς δυσμάς, πάνω από το βουνό, σε απόσταση ενός τετάρτου της ώρας από το χωριό. Εκεί υπήρχαν και ερείπια παλαιού ναού και ίσως σ’ αυτό το ναό οφείλεται η προφανής σύγχυση του Ευστρατίου Δράκου, ο οποίος, στο σύγγραμμά του με τίτλο «ΘΡΑΚΙΚΑ, ΗΤΟΙ ΔΙΑΛΕΞΙΣ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ ΣΗΛΥΒΡΙΑΣ, ΓΑΝΟΥ ΚΑΙ ΧΩΡΑΣ, ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΑΘΥΡΩΝ, ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΣ, ΚΑΛΛΙΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΜΑΔΥΤΟΥ», που εκδόθηκε στην Αθήνα το έτος 1892, αναφέρει ότι ο ναός του χωριού ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Θεόδωρο Στρατηλάτη, αγνοώντας το ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που ήταν αυτός που μνημονεύεται από πλείστους ιστορικούς, περιηγητές αλλά και τους κατοίκους, ότι ήταν ο «κεντρικός», ούτως ειπείν, ναός του χωριού.


Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ – ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ – ΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ

 
Για την παιδεία της κοινότητας δεν έχουμε πληροφορίες, αναφε¬ρόμενες στον χρόνο ίδρυσης του σχολείου της. Πιθανόν τα γράμματα θα διδάσκονταν από τον ιερέα στο κελί του ή στο γυναικωνίτη, όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη.
Χαρακτηριστικές είναι οι εκθέσεις της Επετηρίδος του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, των ετών 1872 - 1873 και 1873 – 1874, που αναφέρονται στην επαρχία Γάνου και Χώρας.
Στην πρώτη έκθεση διαβάζουμε: «Έκ δέ της γείτονος της Σηλυβρίας επαρχίας "Γάνου και Χώρας" μανθάνομεν ότι υπάρχουσι δι' άπασαν την επαρχίαν δύο μόνον κεντρικά σχολεία εν Γάνω αμφότερα μετά μεγάλης δυσκολίας διατηρούμενα».
Η δεύτερη έκθεση σημειώνει τα εξής: «Περί της επαρχίας ταύτης ουδεμίαν έχομεν πληροφορίαν ουδέ παρά του αρχιερέως, ουδέ παρά των δημογερόντων. Απέχοντες ως εκ τούτου του να βασισθώμεν επί ιδιωτικών πληροφοριών, αίτινες πιθανόν να ώσιν εσφαλμένοι, ελπίζομεν ότι εις το μέλλον δεν θα οκνήσωσιν ουδ' ο αρχιερεύς ούδ' οι δημογέροντες όπως παράσχωσι τω Συλλόγω τας απαιτουμένας πληροφορίας και διευκολύνωσιν ούτω το έργον αυτού, έργον αφορών την διανοητικήν ανάπτυξιν των λαών ους ίθύνουσιν».
Από την παραπάνω έκθεση αντιλαμβανόμαστε ότι κατά τα έτη αυτά στο Μηλιό δεν λειτουργούσε σχολή.
Ο Ευστράτιος Ι. Δράκος, στο σύγγραμμά του , που εκδόθηκε στην Αθήνα το έτος 1892, αναφέρει ότι «το ομοεθνές σχολείον εκατόν παιδία περικλείει μετά διδασκάλου 32 λιρών έχοντος κατ’ έτος μισθόν».
Το 1901 λειτουργούσε μία δημοτική σχολή με 60 μαθητές και ένα διδάσκαλο, ενώ η ετήσια δαπάνη συντήρησης της ανερχόταν σε 300 χρυσά φράγκα.
Κατά το 1907, στον τόμο ΚΖ’ και στην σελίδα 455 του περιοδικού «Εκκλησιαστική Αλήθεια», που εκδιδόταν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, διαβάζουμε ότι το χωριό «διατηρεί σχολήν μικτήν μετά μαθητών (εξ εκατέρου του φύλου)», δεν αναφέρεται, όμως, ο αριθμός των δασκάλων.
Το Μηλιό ανέδειξε τον ιεροδιδάσκαλο Φιλόθεο που πρόσφερε πολλά στα γράμματα και στο Γένος. Γεννήθηκε το 1770. Ο πατέρας του ονομαζόταν Νικόλαος. Τα εγκύκλια γράμματα διδάχθηκε στην Πατριαρχική Ακαδημία, κατόπιν, γύρω στο 1794, σπούδασε στη Χίο και στη Σίφνο62 και είχε διδασκάλους τον, Πάτμιο στην καταγωγή, Μισαήλ και τον άγιο Αθανάσιο Πάριο. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του δίδαξε στην ιδιωτική σχολή του Μουχλιού (Αγιοταφι-κού Μετοχιού του Φαναριού) από το 1819 έως το 1836. Ο Φιλόθεος πέθανε στο Μηλιό τον Αύγουστο του 1837. Ο μεγάλος αυτός διδάσκαλος, μετά το θάνατο του, άφησε με τη διαθήκη του το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του σε διάφορα καθιδρύματα.
Στα σχολεία του Μηλιού δίδαξαν, επίσης, οι διδάσκαλοι: Νικόλαος Καβαλιώτης (1892), Ελ. Μωραϊτόπουλος (1913), Καύκαλος, Ιωάννης Δρόσος και Αγγελής Πρωτοψαλτίδης ή Πρωτοψάλτης, ο οποίος καταγόταν από το Μηλιό, δίδαξε σ’ αυτό ως το 1914 και κατόπιν στα 1920 - 1922 και πέθανε στον Ζυγό Καβάλας, όπου είχε εγκατασταθεί μετά τον εκπατρισμό.


ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΡΤΩ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ ΤΟΥ 1994.

Στις τρεις πρώτες φωτογραφίες, το Μηλιό, όπως φαίνεται για όποιον κατευθύνεται προς αυτό από την Χώρα.
Στην 4η και 5η φωτογραφία, με τους φιλόξενους κατοίκους του χωριού, οι οποίοι, μ’ επικεφαλής τον πρόεδρο (μουχτάρη), μας κέρασαν και μας ξενάγησαν με προθυμία.
Στην 6η, 7η και 8η φωτογραφία η γέφυρα του ξηρορέματος, (στην 7η φωτογραφία η παρέα του 1994, φωτογραφημένη στην γέφυρα, με τους φιλόξενους κατοίκους του χωριού Στο κέντρο της παρέας, ο μουχτάρης, που μας κάλεσε και στον γάμο του παιδιού του)!
Στην 9η φωτογραφία, η ελληνική επιγραφή στην γέφυρα, με το έτος κατασκευής της: 1768.
Στην 10η φωτογραφία, ελληνική επιγραφή σε παλιά οικία.
Στην 11η και 12η φωτογραφία, μια κρήνη του χωριού.